Book 6
Chapter 88
|
1
tasmin pratihate 'stre tu rāvaṇo rākṣasādhipaḥ krodhaṃ ca dviguṇaṃ cakre krodhāc cāstram anantaram 2 mayena vihitaṃ raudram anyad astraṃ mahādyutiḥ utsraṣṭuṃ rāvaṇo ghoraṃ rāghavāya pracakrame 3 tataḥ śūlāni niścerur gadāś ca musalāni ca kārmukād dīpyamānāni vajrasārāṇi sarvaśaḥ 4 kūṭamudgarapāśāś ca dīptāś cāśanayas tathā niṣpetur vividhās tīkṣṇā vātā iva yugakṣaye 5 tad astraṃ rāghavaḥ śrīmān uttamāstravidāṃ varaḥ jaghāna paramāstreṇa gandharveṇa mahādyutiḥ 6 tasmin pratihate 'stre tu rāghaveṇa mahātmanā rāvaṇaḥ krodhatāmrākṣaḥ sauram astram udīrayat 7 tataś cakrāṇi niṣpetur bhāsvarāṇi mahānti ca kārmukād bhīmavegasya daśagrīvasya dhīmataḥ 8 tair āsīd gaganaṃ dīptaṃ saṃpatadbhir itas tataḥ patadbhiś ca diśo dīptaiś candrasūryagrahair iva 9 tāni ciccheda bāṇaughaiś cakrāṇi tu sa rāghavaḥ āyudhāni vicitrāṇi rāvaṇasya camūmukhe 10 tad astraṃ tu hataṃ dṛṣṭvā rāvaṇo rākṣasādhipaḥ vivyādha daśabhir bāṇai rāmaṃ sarveṣu marmasu 11 sa viddho daśabhir bāṇair mahākārmukaniḥsṛtaiḥ rāvaṇena mahātejā na prākampata rāghavaḥ 12 tato vivyādha gātreṣu sarveṣu samitiṃjayaḥ rāghavas tu susaṃkruddho rāvaṇaṃ bahubhiḥ śaraiḥ 13 etasminn antare kruddho rāghavasyānujo balī lakṣmaṇaḥ sāyakān sapta jagrāha paravīrahā 14 taiḥ sāyakair mahāvegai rāvaṇasya mahādyutiḥ dhvajaṃ manuṣyaśīrṣaṃ tu tasya ciccheda naikadhā 15 sāratheś cāpi bāṇena śiro jvalitakuṇḍalam jahāra lakṣmaṇaḥ śrīmān nairṛtasya mahābalaḥ 16 tasya bāṇaiś ca ciccheda dhanur gajakaropamam lakṣmaṇo rākṣasendrasya pañcabhir niśitaiḥ śaraiḥ 17 nīlameghanibhāṃś cāsya sadaśvān parvatopamān jaghānāplutya gadayā rāvaṇasya vibhīṣaṇaḥ 18 hatāśvād vegavān vegād avaplutya mahārathāt krodham āhārayat tīvraṃ bhrātaraṃ prati rāvaṇaḥ 19 tataḥ śaktiṃ mahāśaktir dīptāṃ dīptāśanīm iva vibhīṣaṇāya cikṣepa rākṣasendraḥ pratāpavān 20 aprāptām eva tāṃ bāṇais tribhiś ciccheda lakṣmaṇaḥ athodatiṣṭhat saṃnādo vānarāṇāṃ tadā raṇe 21 sa papāta tridhā chinnā śaktiḥ kāñcanamālinī savisphuliṅgā jvalitā maholkeva divaś cyutā 22 tataḥ saṃbhāvitatarāṃ kālenāpi durāsadām jagrāha vipulāṃ śaktiṃ dīpyamānāṃ svatejasā 23 sā veginā balavatā rāvaṇena durātmanā jajvāla sumahāghorā śakrāśanisamaprabhā 24 etasminn antare vīro lakṣmaṇas taṃ vibhīṣaṇam prāṇasaṃśayam āpannaṃ tūrṇam evābhyapadyata 25 taṃ vimokṣayituṃ vīraś cāpam āyamya lakṣmaṇaḥ rāvaṇaṃ śaktihastaṃ taṃ śaravarṣair avākirat 26 kīryamāṇaḥ śaraugheṇa visṛṣṭtena mahātmanā na prahartuṃ manaś cakre vimukhīkṛtavikramaḥ 27 mokṣitaṃ bhrātaraṃ dṛṣṭvā lakṣmaṇena sa rāvaṇaḥ lakṣmaṇābhimukhas tiṣṭhann idaṃ vacanam abravīt 28 mokṣitas te balaślāghin yasmād evaṃ vibhīṣaṇaḥ vimucya rākṣasaṃ śaktis tvayīyaṃ vinipātyate 29 eṣā te hṛdayaṃ bhittvā śaktir lohitalakṣaṇā madbāhuparighotsṛṣṭā prāṇān ādāya yāsyati 30 ity evam uktvā tāṃ śaktim aṣṭaghaṇṭāṃ mahāsvanām mayena māyāvihitām amoghāṃ śatrughātinīm 31 lakṣmaṇāya samuddiśya jvalantīm iva tejasā rāvaṇaḥ paramakruddhaś cikṣepa ca nanāda ca 32 sā kṣiptā bhīmavegena śakrāśanisamasvanā śaktir abhyapatad vegāl lakṣmaṇaṃ raṇamūrdhani 33 tām anuvyāharac chaktim āpatantīṃ sa rāghavaḥ svastyas tu lakṣmaṇāyeti moghā bhava hatodyamā 34 nyapatat sā mahāvegā lakṣmaṇasya mahorasi jihvevoragarājasya dīpyamānā mahādyutiḥ 35 tato rāvaṇavegena sudūram avagāḍhayā śaktyā nirbhinnahṛdayaḥ papāta bhuvi lakṣmaṇaḥ 36 tadavasthaṃ samīpastho lakṣmaṇaṃ prekṣya rāghavaḥ bhrātṛsnehān mahātejā viṣaṇṇahṛdayo 'bhavat 37 sa muhūrtam anudhyāya bāṣpavyākulalocanaḥ babhūva saṃrabdhataro yugānta iva pāvakaḥ 38 na viṣādasya kālo 'yam iti saṃcintya rāghavaḥ cakre sutumulaṃ yuddhaṃ rāvaṇasya vadhe dhṛtaḥ 39 sa dadarśa tato rāmaḥ śaktyā bhinnaṃ mahāhave lakṣmaṇaṃ rudhirādigdhaṃ sapannagam ivācalam 40 tām api prahitāṃ śaktiṃ rāvaṇena balīyasā yatnatas te hariśreṣṭhā na śekur avamarditum arditāś caiva bāṇaughaiḥ kṣiprahastena rakṣasā 41 saumitriṃ sā vinirbhidya praviṣṭā dharaṇītalam tāṃ karābhyāṃ parāmṛśya rāmaḥ śaktiṃ bhayāvahām babhañja samare kruddho balavad vicakarṣa ca 42 tasya niṣkarṣataḥ śaktiṃ rāvaṇena balīyasā śarāḥ sarveṣu gātreṣu pātitā marmabhedinaḥ 43 acintayitvā tān bāṇān samāśliṣyā ca lakṣmaṇam abravīc ca hanūmantaṃ sugrīvaṃ caiva rāghavaḥ lakṣmaṇaṃ parivāryeha tiṣṭhadhvaṃ vānarottamāḥ 44 parākramasya kālo 'yaṃ saṃprāpto me cirepsitaḥ pāpātmāyaṃ daśagrīvo vadhyatāṃ pāpaniścayaḥ kāṅkṣitaḥ stokakasyeva gharmānte meghadarśanam 45 asmin muhūrte nacirāt satyaṃ pratiśṛṇomi vaḥ arāvaṇam arāmaṃ vā jagad drakṣyatha vānarāḥ 46 rājyanāśaṃ vane vāsaṃ daṇḍake paridhāvanam vaidehyāś ca parāmarśaṃ rakṣobhiś ca samāgamam 47 prāptaṃ duḥkhaṃ mahad ghoraṃ kleśaṃ ca nirayopamam adya sarvam ahaṃ tyakṣye hatvā taṃ rāvaṇaṃ raṇe 48 yadarthaṃ vānaraṃ sainyaṃ samānītam idaṃ mayā sugrīvaś ca kṛto rājye nihatvā vālinaṃ raṇe 49 yadarthaṃ sāgaraḥ krāntaḥ setur baddhaś ca sāgare so 'yam adya raṇe pāpaś cakṣurviṣayam āgataḥ 50 cakṣurviṣayam āgamya nāyaṃ jīvitum arhati dṛṣṭiṃ dṛṣṭiviṣasyeva sarpasya mama rāvaṇaḥ 51 svasthāḥ paśyata durdharṣā yuddhaṃ vānarapuṃgavāḥ āsīnāḥ parvatāgreṣu mamedaṃ rāvaṇasya ca 52 adya rāmasya rāmatvaṃ paśyantu mama saṃyuge trayo lokāḥ sagandharvāḥ sadevāḥ sarṣicāraṇāḥ 53 adya karma kariṣyāmi yal lokāḥ sacarācarāḥ sadevāḥ kathayiṣyanti yāvad bhūmir dhariṣyati 54 evam uktvā śitair bāṇais taptakāñcanabhūṣaṇaiḥ ājaghāna daśagrīvaṃ raṇe rāmaḥ samāhitaḥ 55 atha pradīptair nārācair musalaiś cāpi rāvaṇaḥ abhyavarṣat tadā rāmaṃ dhārābhir iva toyadaḥ 56 rāmarāvaṇamuktānām anyonyam abhinighnatām śarāṇāṃ ca śarāṇāṃ ca babhūva tumulaḥ svanaḥ 57 te bhinnāś ca vikīrṇāś ca rāmarāvaṇayoḥ śarāḥ antarikṣāt pradīptāgrā nipetur dharaṇītale 58 tayor jyātalanirghoṣo rāmarāvaṇayor mahān trāsanaḥ sarvabūtānāṃ sa babhūvādbhutopamaḥ 59 sa kīryamāṇaḥ śarajālavṛṣṭibhir; mahātmanā dīptadhanuṣmatārditaḥ bhayāt pradudrāva sametya rāvaṇo; yathānilenābhihato balāhakaḥ |
1
तस्मिन परतिहते ऽसत्रे तु रावणॊ राक्षसाधिपः करॊधं च दविगुणं चक्रे करॊधाच चास्त्रम अनन्तरम 2 मयेन विहितं रौद्रम अन्यद अस्त्रं महाद्युतिः उत्स्रष्टुं रावणॊ घॊरं राघवाय परचक्रमे 3 ततः शूलानि निश्चेरुर गदाश च मुसलानि च कार्मुकाद दीप्यमानानि वज्रसाराणि सर्वशः 4 कूटमुद्गरपाशाश च दीप्ताश चाशनयस तथा निष्पेतुर विविधास तीक्ष्णा वाता इव युगक्षये 5 तद अस्त्रं राघवः शरीमान उत्तमास्त्रविदां वरः जघान परमास्त्रेण गन्धर्वेण महाद्युतिः 6 तस्मिन परतिहते ऽसत्रे तु राघवेण महात्मना रावणः करॊधताम्राक्षः सौरम अस्त्रम उदीरयत 7 ततश चक्राणि निष्पेतुर भास्वराणि महान्ति च कार्मुकाद भीमवेगस्य दशग्रीवस्य धीमतः 8 तैर आसीद गगनं दीप्तं संपतद्भिर इतस ततः पतद्भिश च दिशॊ दीप्तैश चन्द्रसूर्यग्रहैर इव 9 तानि चिच्छेद बाणौघैश चक्राणि तु स राघवः आयुधानि विचित्राणि रावणस्य चमूमुखे 10 तद अस्त्रं तु हतं दृष्ट्वा रावणॊ राक्षसाधिपः विव्याध दशभिर बाणै रामं सर्वेषु मर्मसु 11 स विद्धॊ दशभिर बाणैर महाकार्मुकनिःसृतैः रावणेन महातेजा न पराकम्पत राघवः 12 ततॊ विव्याध गात्रेषु सर्वेषु समितिंजयः राघवस तु सुसंक्रुद्धॊ रावणं बहुभिः शरैः 13 एतस्मिन्न अन्तरे करुद्धॊ राघवस्यानुजॊ बली लक्ष्मणः सायकान सप्त जग्राह परवीरहा 14 तैः सायकैर महावेगै रावणस्य महाद्युतिः धवजं मनुष्यशीर्षं तु तस्य चिच्छेद नैकधा 15 सारथेश चापि बाणेन शिरॊ जवलितकुण्डलम जहार लक्ष्मणः शरीमान नैरृतस्य महाबलः 16 तस्य बाणैश च चिच्छेद धनुर गजकरॊपमम लक्ष्मणॊ राक्षसेन्द्रस्य पञ्चभिर निशितैः शरैः 17 नीलमेघनिभांश चास्य सदश्वान पर्वतॊपमान जघानाप्लुत्य गदया रावणस्य विभीषणः 18 हताश्वाद वेगवान वेगाद अवप्लुत्य महारथात करॊधम आहारयत तीव्रं भरातरं परति रावणः 19 ततः शक्तिं महाशक्तिर दीप्तां दीप्ताशनीम इव विभीषणाय चिक्षेप राक्षसेन्द्रः परतापवान 20 अप्राप्ताम एव तां बाणैस तरिभिश चिच्छेद लक्ष्मणः अथॊदतिष्ठत संनादॊ वानराणां तदा रणे 21 स पपात तरिधा छिन्ना शक्तिः काञ्चनमालिनी सविस्फुलिङ्गा जवलिता महॊल्केव दिवश चयुता 22 ततः संभाविततरां कालेनापि दुरासदाम जग्राह विपुलां शक्तिं दीप्यमानां सवतेजसा 23 सा वेगिना बलवता रावणेन दुरात्मना जज्वाल सुमहाघॊरा शक्राशनिसमप्रभा 24 एतस्मिन्न अन्तरे वीरॊ लक्ष्मणस तं विभीषणम पराणसंशयम आपन्नं तूर्णम एवाभ्यपद्यत 25 तं विमॊक्षयितुं वीरश चापम आयम्य लक्ष्मणः रावणं शक्तिहस्तं तं शरवर्षैर अवाकिरत 26 कीर्यमाणः शरौघेण विसृष्ट्तेन महात्मना न परहर्तुं मनश चक्रे विमुखीकृतविक्रमः 27 मॊक्षितं भरातरं दृष्ट्वा लक्ष्मणेन स रावणः लक्ष्मणाभिमुखस तिष्ठन्न इदं वचनम अब्रवीत 28 मॊक्षितस ते बलश्लाघिन यस्माद एवं विभीषणः विमुच्य राक्षसं शक्तिस तवयीयं विनिपात्यते 29 एषा ते हृदयं भित्त्वा शक्तिर लॊहितलक्षणा मद्बाहुपरिघॊत्सृष्टा पराणान आदाय यास्यति 30 इत्य एवम उक्त्वा तां शक्तिम अष्टघण्टां महास्वनाम मयेन मायाविहिताम अमॊघां शत्रुघातिनीम 31 लक्ष्मणाय समुद्दिश्य जवलन्तीम इव तेजसा रावणः परमक्रुद्धश चिक्षेप च ननाद च 32 सा कषिप्ता भीमवेगेन शक्राशनिसमस्वना शक्तिर अभ्यपतद वेगाल लक्ष्मणं रणमूर्धनि 33 ताम अनुव्याहरच छक्तिम आपतन्तीं स राघवः सवस्त्यस तु लक्ष्मणायेति मॊघा भव हतॊद्यमा 34 नयपतत सा महावेगा लक्ष्मणस्य महॊरसि जिह्वेवॊरगराजस्य दीप्यमाना महाद्युतिः 35 ततॊ रावणवेगेन सुदूरम अवगाढया शक्त्या निर्भिन्नहृदयः पपात भुवि लक्ष्मणः 36 तदवस्थं समीपस्थॊ लक्ष्मणं परेक्ष्य राघवः भरातृस्नेहान महातेजा विषण्णहृदयॊ ऽभवत 37 स मुहूर्तम अनुध्याय बाष्पव्याकुललॊचनः बभूव संरब्धतरॊ युगान्त इव पावकः 38 न विषादस्य कालॊ ऽयम इति संचिन्त्य राघवः चक्रे सुतुमुलं युद्धं रावणस्य वधे धृतः 39 स ददर्श ततॊ रामः शक्त्या भिन्नं महाहवे लक्ष्मणं रुधिरादिग्धं सपन्नगम इवाचलम 40 ताम अपि परहितां शक्तिं रावणेन बलीयसा यत्नतस ते हरिश्रेष्ठा न शेकुर अवमर्दितुम अर्दिताश चैव बाणौघैः कषिप्रहस्तेन रक्षसा 41 सौमित्रिं सा विनिर्भिद्य परविष्टा धरणीतलम तां कराभ्यां परामृश्य रामः शक्तिं भयावहाम बभञ्ज समरे करुद्धॊ बलवद विचकर्ष च 42 तस्य निष्कर्षतः शक्तिं रावणेन बलीयसा शराः सर्वेषु गात्रेषु पातिता मर्मभेदिनः 43 अचिन्तयित्वा तान बाणान समाश्लिष्या च लक्ष्मणम अब्रवीच च हनूमन्तं सुग्रीवं चैव राघवः लक्ष्मणं परिवार्येह तिष्ठध्वं वानरॊत्तमाः 44 पराक्रमस्य कालॊ ऽयं संप्राप्तॊ मे चिरेप्सितः पापात्मायं दशग्रीवॊ वध्यतां पापनिश्चयः काङ्क्षितः सतॊककस्येव घर्मान्ते मेघदर्शनम 45 अस्मिन मुहूर्ते नचिरात सत्यं परतिशृणॊमि वः अरावणम अरामं वा जगद दरक्ष्यथ वानराः 46 राज्यनाशं वने वासं दण्डके परिधावनम वैदेह्याश च परामर्शं रक्षॊभिश च समागमम 47 पराप्तं दुःखं महद घॊरं कलेशं च निरयॊपमम अद्य सर्वम अहं तयक्ष्ये हत्वा तं रावणं रणे 48 यदर्थं वानरं सैन्यं समानीतम इदं मया सुग्रीवश च कृतॊ राज्ये निहत्वा वालिनं रणे 49 यदर्थं सागरः करान्तः सेतुर बद्धश च सागरे सॊ ऽयम अद्य रणे पापश चक्षुर्विषयम आगतः 50 चक्षुर्विषयम आगम्य नायं जीवितुम अर्हति दृष्टिं दृष्टिविषस्येव सर्पस्य मम रावणः 51 सवस्थाः पश्यत दुर्धर्षा युद्धं वानरपुंगवाः आसीनाः पर्वताग्रेषु ममेदं रावणस्य च 52 अद्य रामस्य रामत्वं पश्यन्तु मम संयुगे तरयॊ लॊकाः सगन्धर्वाः सदेवाः सर्षिचारणाः 53 अद्य कर्म करिष्यामि यल लॊकाः सचराचराः सदेवाः कथयिष्यन्ति यावद भूमिर धरिष्यति 54 एवम उक्त्वा शितैर बाणैस तप्तकाञ्चनभूषणैः आजघान दशग्रीवं रणे रामः समाहितः 55 अथ परदीप्तैर नाराचैर मुसलैश चापि रावणः अभ्यवर्षत तदा रामं धाराभिर इव तॊयदः 56 रामरावणमुक्तानाम अन्यॊन्यम अभिनिघ्नताम शराणां च शराणां च बभूव तुमुलः सवनः 57 ते भिन्नाश च विकीर्णाश च रामरावणयॊः शराः अन्तरिक्षात परदीप्ताग्रा निपेतुर धरणीतले 58 तयॊर जयातलनिर्घॊषॊ रामरावणयॊर महान तरासनः सर्वबूतानां स बभूवाद्भुतॊपमः 59 स कीर्यमाणः शरजालवृष्टिभिर; महात्मना दीप्तधनुष्मतार्दितः भयात परदुद्राव समेत्य रावणॊ; यथानिलेनाभिहतॊ बलाहकः |