Sacred Texts Hinduism Mahabharata Index Book 7 Index Previous Next
|
1
[स] आत्मापराधात संभूतं वयसनं भरतर्षभ पराप्य पराकृतवद वीर न तवं शॊचितुम अर्हसि 2 तव निर्गुणतां जञात्वा पक्षपातं सुतेषु च दवैधी भावं तथा धर्मे पाण्डवेषु च मत्सरम आर्तप्रलापांश च बहून मनुजाधिप सत्तम 3 सर्वलॊकस्य तत्त्वज्ञः सर्वलॊकगुणः परभु वासुदेवस ततॊ युद्धं कुरूणाम अकरॊन महत 4 आत्मापराधात सुमहान पराप्तस ते विपुलः कषयः न हि ते सुकृतं किं चिद आदौ मध्ये च भारत दृश्यते पृष्ठतश चैव तवन मूकॊ हि पराजयः 5 तस्माद अद्य सथिरॊ भूत्वा जञात्वा लॊकस्य निर्णयम शृणु युद्धं यथावृत्तं घॊरं देवासुरॊपमम 6 परविष्टे तव सैन्यं तु शैनेये सत्यविक्रमे भीमसेनमुखाः पार्थाः परतीयुर वाहिनीं तव 7 आगच्छतस तान सहस करुद्ध रूपान सहानुगान दधारैकॊ रणे पाण्डून कृतवर्मा महारथः 8 यथॊद्वृत्तं धारयते वेला वै सलिलार्णवम पाण्डुसैन्यं तथा संख्ये हार्दिक्यः समवारयत 9 तत्राद्भुतम अमन्यन्त हार्दिक्यस्य पराक्रमम यद एनं सहिताः पार्था नातिचक्रमुर आहवे 10 ततॊ भीमस तरिभिर विद्ध्वा कृतवर्माणम आयसैः शङ्खं दध्मौ महाबाहुर हर्षयन सर्वपाण्डवान 11 सहदेवस तु विंशत्या धर्मराजश च पञ्चभिः शतेन नकुलश चापि हार्दिक्यं समविध्यत 12 दरौपदेयास तरिसप्तत्या सप्तभिश च घटॊत्कचः धृष्टद्युम्नस तरिभिश चापि कृतवर्माणम आर्दयत विराटॊ दरुपदश चैव याज्ञसेनिश च पञ्चभिः 13 शिखण्डी चापि हार्दिक्यं विद्ध्वा पञ्चभिर आशुगैः पुनर विव्याध विंशत्या सायकानां हसन्न इव 14 कृतवर्मा ततॊ राजन सर्वतस तान महारथान एकैकं पञ्चभिर विद्ध्वा भीमं विव्याध सप्तभिः धनुर धवजं च संयत्तॊ रथाद भूमाव अपातयत 15 अथैनं छिन्नधन्वानं तवरमाणॊ महारथः आजघानॊरसि करुद्धः सप्तत्या निशितैः शरैः 16 स गाढविद्धॊ बलवान हार्दिक्यस्य शरॊत्तमैः चचाल रथमध्यस्थः कषितिकम्पे यथाचलः 17 भीमसेनं तथा दृष्ट्वा धर्मराज पुरॊगमाः विसृजन्तः शरान घॊरान कृतवर्माणम आर्दयन 18 तं तथा कॊष्ठकी कृत्यरथवंशेन मारिष विव्यधुः सायकैर हृष्टा रक्षार्थं मारुतेर मृधे 19 परतिलभ्य ततः संज्ञां भीमसेनॊ महाबलः शक्तिं जग्राह समरे हेमदण्डाम अयस्मयीम चिक्षेप च रथात तूर्णं कृतवर्म रथं परति 20 सा भीम भुजनिर्मुक्ता निर्मुक्तॊरग संनिभा कृतवर्माणम अभितः परजज्वाल सुदारुणा 21 ताम आपतन्तीं सहसा युगान्ताग्निसमप्रभाम दवाभ्यां शराभ्यां हार्दिक्यॊ निचकर्त दविधा तदा 22 सा छिन्ना पतिता भूमौ शक्तिः कनकभूषणा दयॊतयन्ती दिशॊ राजन महॊल्केव दिवश चयुता शक्तिं विनिहतां दृष्ट्वा भीमश चुक्रॊध वै भृशम 23 ततॊ ऽनयद धनुर आदाय वेगवत सुमहास्वनम भीमसेनॊ रणे करुद्धॊ हार्दिक्यं समवारयत 24 अथैनं पञ्चभिर बाणैर आजघान सतनान्तरे भीमॊ भीमबलॊ राजंस तव दुर्मन्त्रितेन ह 25 भॊजस तु कषतसर्वाङ्गॊ भीमसेनेन मारिष रक्ताशॊक इवॊत्फुल्लॊ वयभ्राजत रणाजिरे 26 ततः करुद्धस तरिभिर बाणैर भीमसेनं हसन्न इव अभिहत्य दृढं युद्धे तान सर्वान परत्यविध्यत 27 तरिभिस तरिभिर महेष्वासॊ यतमानान महारथान ते ऽपि तं परत्यविध्यन्त सप्तभिः सप्तभिः शरैः 28 शिखण्डिनस ततः करुद्धः कषुरप्रेण महारथः धनुश चिच्छेद समरे परहसन्न इव भारत 29 शिखण्डी तु ततः करुद्धश छिन्ने धनुषि सत्वरम असिं जग्राह समरे शतचन्द्रं च भास्वरम 30 भरमयित्वा महाचर्म चामीकरविभूषितम तम असिं परेषयाम आस कृतवर्म रथं परति 31 स तस्य स शरं चापं छित्त्वा संख्ये महान असिः अभ्यगाद धरणीं राजंश चयुतं जयॊतिर इवाम्बरात 32 एतस्मिन्न एव काले तु तवरमाणा महारथाः विव्यधुः सायकैर गाढं कृतवर्माणम आहवे 33 अथान्यद धनुर आदाय तयक्त्वा तच च महद धनुः विशीर्णं भरतश्रेष्ठ हार्दिक्यः परवीरहा 34 विव्याध पाण्डवान युद्धे तरिभिस तरिभिर अजिह्मगैः शिखण्डिनं च विव्याध तरिभिः पञ्चभिर एव च 35 धनुर अन्यत समादाय शिखण्डी तु महायशाः अवारयत कूर्मनखैर आशुगैर हृदिकात्मजम 36 ततः करुद्धॊ रणे राजन हृदिकस्यात्म संभवः अभिदुद्राव वेगेन याज्ञसेनिं महारथम 37 भीष्मस्य समरे राजन मृत्यॊर हेतुं महात्मनः विदर्शयन बलं शूरः शार्दूल इव कुञ्जरम 38 तौ दिशागजसंकाशौ जवलिताव इव पावकौ समासेदतुर अन्यॊन्यं शरसंघैर अरिंदमौ 39 विधुन्वानौ धनुःश्रेष्ठे संदधानौ च सायकान विसृजन्तौ च शतशॊ गभस्तीन इव भास्करौ 40 तापयन्तौ शरैस तीक्ष्णैर अन्यॊन्यं तौ महारथौ युगान्तप्रतिमौ वीरौ रेजतुर भास्कराव इव 41 कृतवर्मा तु रभसं याज्ञसेनिं महारथम विद्ध्वेषूणां तरिसप्तत्या पुनर विव्याध सप्तभिः 42 स गाढविद्धॊ वयथितॊ रथॊपस्थ उपाविशत विसृजन सशरं चापं मूर्छयाभिपरिप्लुतः 43 तं विषण्णं रथे दृष्ट्वा तावका भरतर्षभ हार्दिक्यं पूजयाम आसुर वासांस्य आदुधुवुश च ह 44 शिखण्डिनं तथा जञात्वा हार्दिक्य शरपीडितम अपॊवाह रणाद यन्ता तवरमाणॊ महारथम 45 सादितं तु रथॊपस्थे दृष्ट्वा पार्थाः शिखण्डिनम परिवव्रू रथैस तूर्णं कृतवर्माणम आहवे 46 तत्राद्भुतं परं चक्रे कृतवर्मा महारथः यद एकः समरे पार्थान वारयाम आस सानुगान 47 पार्थाञ जित्वाजयच चेदीन पाञ्चालान सृञ्जयान अपि केकयांश च महावीर्यान कृतवर्मा महारथः 48 ते वध्यमानाः समरे हार्दिक्येन सम पाण्डवाः इतश चेतश च धावन्तॊ नैव चक्रुर धृतिं रणे 49 जित्वा पाण्डुसुतान युद्धे भीमसेनपुरॊगमान हार्दिक्यः समरे ऽतिष्ठद विधूम इव पावकः 50 ते दराव्यमाणाः समरे हार्दिक्येन महारथाः विमुखाः समपद्यन्त शरवृष्टिभिर अर्दिताः |
1
[s] ātmāparādhāt saṃbhūtaṃ vyasanaṃ bharatarṣabha prāpya prākṛtavad vīra na tvaṃ śocitum arhasi 2 tava nirguṇatāṃ jñātvā pakṣapātaṃ suteṣu ca dvaidhī bhāvaṃ tathā dharme pāṇḍaveṣu ca matsaram ārtapralāpāṃś ca bahūn manujādhipa sattama 3 sarvalokasya tattvajñaḥ sarvalokaguṇaḥ prabhu vāsudevas tato yuddhaṃ kurūṇām akaron mahat 4 ātmāparādhāt sumahān prāptas te vipulaḥ kṣayaḥ na hi te sukṛtaṃ kiṃ cid ādau madhye ca bhārata dṛśyate pṛṣṭhataś caiva tvan mūko hi parājayaḥ 5 tasmād adya sthiro bhūtvā jñātvā lokasya nirṇayam śṛṇu yuddhaṃ yathāvṛttaṃ ghoraṃ devāsuropamam 6 praviṣṭe tava sainyaṃ tu śaineye satyavikrame bhīmasenamukhāḥ pārthāḥ pratīyur vāhinīṃ tava 7 āgacchatas tān sahasa kruddha rūpān sahānugān dadhāraiko raṇe pāṇḍūn kṛtavarmā mahārathaḥ 8 yathodvṛttaṃ dhārayate velā vai salilārṇavam pāṇḍusainyaṃ tathā saṃkhye hārdikyaḥ samavārayat 9 tatrādbhutam amanyanta hārdikyasya parākramam yad enaṃ sahitāḥ pārthā nāticakramur āhave 10 tato bhīmas tribhir viddhvā kṛtavarmāṇam āyasaiḥ śaṅkhaṃ dadhmau mahābāhur harṣayan sarvapāṇḍavān 11 sahadevas tu viṃśatyā dharmarājaś ca pañcabhiḥ śatena nakulaś cāpi hārdikyaṃ samavidhyata 12 draupadeyās trisaptatyā saptabhiś ca ghaṭotkacaḥ dhṛṣṭadyumnas tribhiś cāpi kṛtavarmāṇam ārdayat virāṭo drupadaś caiva yājñaseniś ca pañcabhiḥ 13 śikhaṇḍī cāpi hārdikyaṃ viddhvā pañcabhir āśugaiḥ punar vivyādha viṃśatyā sāyakānāṃ hasann iva 14 kṛtavarmā tato rājan sarvatas tān mahārathān ekaikaṃ pañcabhir viddhvā bhīmaṃ vivyādha saptabhiḥ dhanur dhvajaṃ ca saṃyatto rathād bhūmāv apātayat 15 athainaṃ chinnadhanvānaṃ tvaramāṇo mahārathaḥ ājaghānorasi kruddhaḥ saptatyā niśitaiḥ śaraiḥ 16 sa gāḍhaviddho balavān hārdikyasya śarottamaiḥ cacāla rathamadhyasthaḥ kṣitikampe yathācalaḥ 17 bhīmasenaṃ tathā dṛṣṭvā dharmarāja purogamāḥ visṛjantaḥ śarān ghorān kṛtavarmāṇam ārdayan 18 taṃ tathā koṣṭhakī kṛtyarathavaṃśena māriṣa vivyadhuḥ sāyakair hṛṣṭā rakṣārthaṃ māruter mṛdhe 19 pratilabhya tataḥ saṃjñāṃ bhīmaseno mahābalaḥ śaktiṃ jagrāha samare hemadaṇḍām ayasmayīm cikṣepa ca rathāt tūrṇaṃ kṛtavarma rathaṃ prati 20 sā bhīma bhujanirmuktā nirmuktoraga saṃnibhā kṛtavarmāṇam abhitaḥ prajajvāla sudāruṇā 21 tām āpatantīṃ sahasā yugāntāgnisamaprabhām dvābhyāṃ śarābhyāṃ hārdikyo nicakarta dvidhā tadā 22 sā chinnā patitā bhūmau śaktiḥ kanakabhūṣaṇā dyotayantī diśo rājan maholkeva divaś cyutā śaktiṃ vinihatāṃ dṛṣṭvā bhīmaś cukrodha vai bhṛśam 23 tato 'nyad dhanur ādāya vegavat sumahāsvanam bhīmaseno raṇe kruddho hārdikyaṃ samavārayat 24 athainaṃ pañcabhir bāṇair ājaghāna stanāntare bhīmo bhīmabalo rājaṃs tava durmantritena ha 25 bhojas tu kṣatasarvāṅgo bhīmasenena māriṣa raktāśoka ivotphullo vyabhrājata raṇājire 26 tataḥ kruddhas tribhir bāṇair bhīmasenaṃ hasann iva abhihatya dṛḍhaṃ yuddhe tān sarvān pratyavidhyata 27 tribhis tribhir maheṣvāso yatamānān mahārathān te 'pi taṃ pratyavidhyanta saptabhiḥ saptabhiḥ śaraiḥ 28 śikhaṇḍinas tataḥ kruddhaḥ kṣurapreṇa mahārathaḥ dhanuś ciccheda samare prahasann iva bhārata 29 śikhaṇḍī tu tataḥ kruddhaś chinne dhanuṣi satvaram asiṃ jagrāha samare śatacandraṃ ca bhāsvaram 30 bhramayitvā mahācarma cāmīkaravibhūṣitam tam asiṃ preṣayām āsa kṛtavarma rathaṃ prati 31 sa tasya sa śaraṃ cāpaṃ chittvā saṃkhye mahān asiḥ abhyagād dharaṇīṃ rājaṃś cyutaṃ jyotir ivāmbarāt 32 etasminn eva kāle tu tvaramāṇā mahārathāḥ vivyadhuḥ sāyakair gāḍhaṃ kṛtavarmāṇam āhave 33 athānyad dhanur ādāya tyaktvā tac ca mahad dhanuḥ viśīrṇaṃ bharataśreṣṭha hārdikyaḥ paravīrahā 34 vivyādha pāṇḍavān yuddhe tribhis tribhir ajihmagaiḥ śikhaṇḍinaṃ ca vivyādha tribhiḥ pañcabhir eva ca 35 dhanur anyat samādāya śikhaṇḍī tu mahāyaśāḥ avārayat kūrmanakhair āśugair hṛdikātmajam 36 tataḥ kruddho raṇe rājan hṛdikasyātma saṃbhavaḥ abhidudrāva vegena yājñaseniṃ mahāratham 37 bhīṣmasya samare rājan mṛtyor hetuṃ mahātmanaḥ vidarśayan balaṃ śūraḥ śārdūla iva kuñjaram 38 tau diśāgajasaṃkāśau jvalitāv iva pāvakau samāsedatur anyonyaṃ śarasaṃghair ariṃdamau 39 vidhunvānau dhanuḥśreṣṭhe saṃdadhānau ca sāyakān visṛjantau ca śataśo gabhastīn iva bhāskarau 40 tāpayantau śarais tīkṣṇair anyonyaṃ tau mahārathau yugāntapratimau vīrau rejatur bhāskarāv iva 41 kṛtavarmā tu rabhasaṃ yājñaseniṃ mahāratham viddhveṣūṇāṃ trisaptatyā punar vivyādha saptabhiḥ 42 sa gāḍhaviddho vyathito rathopastha upāviśat visṛjan saśaraṃ cāpaṃ mūrchayābhipariplutaḥ 43 taṃ viṣaṇṇaṃ rathe dṛṣṭvā tāvakā bharatarṣabha hārdikyaṃ pūjayām āsur vāsāṃsy ādudhuvuś ca ha 44 śikhaṇḍinaṃ tathā jñātvā hārdikya śarapīḍitam apovāha raṇād yantā tvaramāṇo mahāratham 45 sāditaṃ tu rathopasthe dṛṣṭvā pārthāḥ śikhaṇḍinam parivavrū rathais tūrṇaṃ kṛtavarmāṇam āhave 46 tatrādbhutaṃ paraṃ cakre kṛtavarmā mahārathaḥ yad ekaḥ samare pārthān vārayām āsa sānugān 47 pārthāñ jitvājayac cedīn pāñcālān sṛñjayān api kekayāṃś ca mahāvīryān kṛtavarmā mahārathaḥ 48 te vadhyamānāḥ samare hārdikyena sma pāṇḍavāḥ itaś cetaś ca dhāvanto naiva cakrur dhṛtiṃ raṇe 49 jitvā pāṇḍusutān yuddhe bhīmasenapurogamān hārdikyaḥ samare 'tiṣṭhad vidhūma iva pāvakaḥ 50 te drāvyamāṇāḥ samare hārdikyena mahārathāḥ vimukhāḥ samapadyanta śaravṛṣṭibhir arditāḥ |