Book 6
Chapter 83
|
1
ārtānāṃ rākṣasīnāṃ tu laṅkāyāṃ vai kule kule rāvaṇaḥ karuṇaṃ śabdaṃ śuśrāva pariveditam 2 sa tu dīrghaṃ viniśvasya muhūrtaṃ dhyānam āsthitaḥ babhūva paramakruddho rāvaṇo bhīmadarśanaḥ 3 saṃdaśya daśanair oṣṭhaṃ krodhasaṃraktalocanaḥ rākṣasair api durdarśaḥ kālāgnir iva mūrchitaḥ 4 uvāca ca samīpasthān rākṣasān rākṣaseśvaraḥ bhayāvyaktakathāṃs tatra nirdahann iva cakṣuṣā 5 mahodaraṃ mahāpārśvaṃ virūpākṣaṃ ca rākṣasaṃ śīghraṃ vadata sainyāni niryāteti mamājñayā 6 tasya tadvacanaṃ śrutvā rākṣasās te bhayārditāḥ codayām āsur avyagrān rākṣasāṃs tān nṛpājñayā 7 te tu sarve tathety uktvā rākṣasā ghoradarśanāḥ kṛtasvastyayanāḥ sarve rāvaṇābhimukhā yayuḥ 8 pratipūjya yathānyāyaṃ rāvaṇaṃ te mahārathāḥ tasthuḥ prāñjalayaḥ sarve bhartur vijayakāṅkṣiṇaḥ 9 athovāca prahasyaitān rāvaṇaḥ krodhamūrchitaḥ mahodaramahāpārśvau virūpākṣaṃ ca rākṣasaṃ 10 adya bāṇair dhanurmuktair yugāntādityasaṃnibhaiḥ rāghavaṃ lakṣmaṇaṃ caiva neṣyāmi yamasādhanam 11 kharasya kumbhakarṇasya prahastendrajitos tathā kariṣyāmi pratīkāram adya śatruvadhād aham 12 naivāntarikṣaṃ na diśo na nadyo nāpi sāgaraḥ prakāśatvaṃ gamiṣyāmi madbāṇajaladāvṛtāḥ 13 adya vānarayūthānāṃ tāni yūthāni bhāgaśaḥ dhanuḥsamudrād udbhūtair mathiṣyāmi śarormibhiḥ 14 vyākośapadmacakrāṇi padmakesaravarcasām adya yūthataṭākāni gajavat pramathāmy aham 15 saśarair adya vadanaiḥ saṃkhye vānarayūthapāḥ maṇḍayiṣyanti vasudhāṃ sanālair iva paṅkalaiḥ 16 adya yuddhapracaṇḍānāṃ harīṇāṃ drumayodhinām muktenaikeṣuṇā yuddhe bhetsyāmi ca śataṃśatam 17 hato bhartā hato bhrātā yāsāṃ ca tanayā hatāḥ vadhenādya ripos tāsāṃ karmomy asrapramārjanam 18 adya madbāṇanirbhinnaiḥ prakīrṇair gatacetanaiḥ karomi vānarair yuddhe yatnāvekṣya talāṃ mahīm 19 adya gomāyavo gṛdhrā ye ca māṃsāśino 'pare sarvāṃs tāṃs tarpayiṣyāmi śatrumāṃsaiḥ śarārditaiḥ 20 kalpyatāṃ me rathaśīghraṃ kṣipram ānīyatāṃ dhanuḥ anuprayāntu māṃ yuddhe ye 'vaśiṣṭā niśācarāḥ 21 tasya tadvacanaṃ śrutvā mahāpārśvo 'bravīd vacaḥ balādhyakṣān sthitāṃs tatra balaṃ saṃtvaryatām iti 22 balādhyakṣās tu saṃrabdhā rākṣasāṃs tān gṛhād gṛhāt codayantaḥ pariyayur laṅkāṃ laghuparākramāḥ 23 tato muhūrtān niṣpetū rākṣasā bhīmavikramāḥ nardanto bhīmavadanā nānāpraharaṇair bhujaiḥ 24 asibhiḥ paṭṭasaiḥ śūlair galābhir musalair halaiḥ śaktibhis tīkṣṇadhārābhir mahadbhiḥ kūṭamudgaraiḥ 25 yaṣṭibhir vimalaiś cakrair niśitaiś ca paraśvadhaiḥ bhiṇḍipālaiḥ śataghnībhir anyaiś cāpi varāyudhaiḥ 26 athānayan balādhyakṣāś catvāro rāvaṇājñayā drutaṃ sūtasamāyuktaṃ yuktāṣṭaturagaṃ ratham 27 āruroha rathaṃ divyaṃ dīpyamānaṃ svatejasā rāvaṇaḥ sattvagāmbhīryād dārayann iva medinīm 28 rāvaṇenābhyanujñātau mahāpārśvamahodarau virūpākṣaś ca durdharṣo rathān āruruhus tadā 29 te tu hṛṣṭā vinardanto bhindata iva medinīm nādaṃ ghoraṃ vimuñcanto niryayur jayakāṅkṣiṇaḥ 30 tato yuddhāya tejasvī rakṣogaṇabalair vṛtaḥ niryayāv udyatadhanuḥ kālāntakayamomapaḥ 31 tataḥ prajavanāśvena rathena sa mahārathaḥ dvāreṇa niryayau tena yatra tau rāmalakṣmaṇau 32 tato naṣṭaprabhaḥ sūryo diśaś ca timirāvṛtāḥ dvijāś ca nedur ghorāś ca saṃcacāla ca medinī 33 vavarṣa rudhiraṃ devaś caskhaluś ca turaṃgamāḥ dhvajāgre nyapatad gṛdhro vineduś cāśivaṃ śivāḥ 34 nayanaṃ cāsphurad vāmaṃ savyo bāhur akampata vivarṇavadanaś cāsīt kiṃ cid abhraśyata svaraḥ 35 tato niṣpatato yuddhe daśagrīvasya rakṣasaḥ raṇe nidhanaśaṃsīni rūpāṇy etāni jajñire 36 antarikṣāt papātolkā nirghātasamanisvanā vinedur aśivaṃ gṛdhrā vāyasair anunāditāḥ 37 etān acintayan ghorān utpātān samupasthitān niryayau rāvaṇo mohād vadhārthī kālacoditaḥ 38 teṣāṃ tu rathaghoṣeṇa rākṣasānāṃ mahātmanām vānarāṇām api camūr yuddhāyaivābhyavartata 39 teṣāṃ sutumulaṃ yuddhaṃ babhūva kapirakṣasām anyonyam āhvayānānāṃ kruddhānāṃ jayam icchatām 40 tataḥ kruddho daśagrīvaḥ śaraiḥ kāñcanabhūṣaṇaiḥ vānarāṇām anīkeṣu cakāra kadanaṃ mahat 41 nikṛttaśirasaḥ ke cid rāvaṇena valīmukhāḥ nirucchvāsā hatāḥ ke cit ke cit pārśveṣu dāritāḥ ke cid vibhinnaśirasaḥ ke cic cakṣurvivarjitāḥ 42 daśānanaḥ krodhavivṛttanetro; yato yato 'bhyeti rathena saṃkhye tatas tatas tasya śarapravegaṃ; soḍhuṃ na śekur hariyūthapās te |
1
आर्तानां राक्षसीनां तु लङ्कायां वै कुले कुले रावणः करुणं शब्दं शुश्राव परिवेदितम 2 स तु दीर्घं विनिश्वस्य मुहूर्तं धयानम आस्थितः बभूव परमक्रुद्धॊ रावणॊ भीमदर्शनः 3 संदश्य दशनैर ओष्ठं करॊधसंरक्तलॊचनः राक्षसैर अपि दुर्दर्शः कालाग्निर इव मूर्छितः 4 उवाच च समीपस्थान राक्षसान राक्षसेश्वरः भयाव्यक्तकथांस तत्र निर्दहन्न इव चक्षुषा 5 महॊदरं महापार्श्वं विरूपाक्षं च राक्षसं शीघ्रं वदत सैन्यानि निर्यातेति ममाज्ञया 6 तस्य तद्वचनं शरुत्वा राक्षसास ते भयार्दिताः चॊदयाम आसुर अव्यग्रान राक्षसांस तान नृपाज्ञया 7 ते तु सर्वे तथेत्य उक्त्वा राक्षसा घॊरदर्शनाः कृतस्वस्त्ययनाः सर्वे रावणाभिमुखा ययुः 8 परतिपूज्य यथान्यायं रावणं ते महारथाः तस्थुः पराञ्जलयः सर्वे भर्तुर विजयकाङ्क्षिणः 9 अथॊवाच परहस्यैतान रावणः करॊधमूर्छितः महॊदरमहापार्श्वौ विरूपाक्षं च राक्षसं 10 अद्य बाणैर धनुर्मुक्तैर युगान्तादित्यसंनिभैः राघवं लक्ष्मणं चैव नेष्यामि यमसाधनम 11 खरस्य कुम्भकर्णस्य परहस्तेन्द्रजितॊस तथा करिष्यामि परतीकारम अद्य शत्रुवधाद अहम 12 नैवान्तरिक्षं न दिशॊ न नद्यॊ नापि सागरः परकाशत्वं गमिष्यामि मद्बाणजलदावृताः 13 अद्य वानरयूथानां तानि यूथानि भागशः धनुःसमुद्राद उद्भूतैर मथिष्यामि शरॊर्मिभिः 14 वयाकॊशपद्मचक्राणि पद्मकेसरवर्चसाम अद्य यूथतटाकानि गजवत परमथाम्य अहम 15 सशरैर अद्य वदनैः संख्ये वानरयूथपाः मण्डयिष्यन्ति वसुधां सनालैर इव पङ्कलैः 16 अद्य युद्धप्रचण्डानां हरीणां दरुमयॊधिनाम मुक्तेनैकेषुणा युद्धे भेत्स्यामि च शतंशतम 17 हतॊ भर्ता हतॊ भराता यासां च तनया हताः वधेनाद्य रिपॊस तासां कर्मॊम्य अस्रप्रमार्जनम 18 अद्य मद्बाणनिर्भिन्नैः परकीर्णैर गतचेतनैः करॊमि वानरैर युद्धे यत्नावेक्ष्य तलां महीम 19 अद्य गॊमायवॊ गृध्रा ये च मांसाशिनॊ ऽपरे सर्वांस तांस तर्पयिष्यामि शत्रुमांसैः शरार्दितैः 20 कल्प्यतां मे रथशीघ्रं कषिप्रम आनीयतां धनुः अनुप्रयान्तु मां युद्धे ये ऽवशिष्टा निशाचराः 21 तस्य तद्वचनं शरुत्वा महापार्श्वॊ ऽबरवीद वचः बलाध्यक्षान सथितांस तत्र बलं संत्वर्यताम इति 22 बलाध्यक्षास तु संरब्धा राक्षसांस तान गृहाद गृहात चॊदयन्तः परिययुर लङ्कां लघुपराक्रमाः 23 ततॊ मुहूर्तान निष्पेतू राक्षसा भीमविक्रमाः नर्दन्तॊ भीमवदना नानाप्रहरणैर भुजैः 24 असिभिः पट्टसैः शूलैर गलाभिर मुसलैर हलैः शक्तिभिस तीक्ष्णधाराभिर महद्भिः कूटमुद्गरैः 25 यष्टिभिर विमलैश चक्रैर निशितैश च परश्वधैः भिण्डिपालैः शतघ्नीभिर अन्यैश चापि वरायुधैः 26 अथानयन बलाध्यक्षाश चत्वारॊ रावणाज्ञया दरुतं सूतसमायुक्तं युक्ताष्टतुरगं रथम 27 आरुरॊह रथं दिव्यं दीप्यमानं सवतेजसा रावणः सत्त्वगाम्भीर्याद दारयन्न इव मेदिनीम 28 रावणेनाभ्यनुज्ञातौ महापार्श्वमहॊदरौ विरूपाक्षश च दुर्धर्षॊ रथान आरुरुहुस तदा 29 ते तु हृष्टा विनर्दन्तॊ भिन्दत इव मेदिनीम नादं घॊरं विमुञ्चन्तॊ निर्ययुर जयकाङ्क्षिणः 30 ततॊ युद्धाय तेजस्वी रक्षॊगणबलैर वृतः निर्ययाव उद्यतधनुः कालान्तकयमॊमपः 31 ततः परजवनाश्वेन रथेन स महारथः दवारेण निर्ययौ तेन यत्र तौ रामलक्ष्मणौ 32 ततॊ नष्टप्रभः सूर्यॊ दिशश च तिमिरावृताः दविजाश च नेदुर घॊराश च संचचाल च मेदिनी 33 ववर्ष रुधिरं देवश चस्खलुश च तुरंगमाः धवजाग्रे नयपतद गृध्रॊ विनेदुश चाशिवं शिवाः 34 नयनं चास्फुरद वामं सव्यॊ बाहुर अकम्पत विवर्णवदनश चासीत किं चिद अभ्रश्यत सवरः 35 ततॊ निष्पततॊ युद्धे दशग्रीवस्य रक्षसः रणे निधनशंसीनि रूपाण्य एतानि जज्ञिरे 36 अन्तरिक्षात पपातॊल्का निर्घातसमनिस्वना विनेदुर अशिवं गृध्रा वायसैर अनुनादिताः 37 एतान अचिन्तयन घॊरान उत्पातान समुपस्थितान निर्ययौ रावणॊ मॊहाद वधार्थी कालचॊदितः 38 तेषां तु रथघॊषेण राक्षसानां महात्मनाम वानराणाम अपि चमूर युद्धायैवाभ्यवर्तत 39 तेषां सुतुमुलं युद्धं बभूव कपिरक्षसाम अन्यॊन्यम आह्वयानानां करुद्धानां जयम इच्छताम 40 ततः करुद्धॊ दशग्रीवः शरैः काञ्चनभूषणैः वानराणाम अनीकेषु चकार कदनं महत 41 निकृत्तशिरसः के चिद रावणेन वलीमुखाः निरुच्छ्वासा हताः के चित के चित पार्श्वेषु दारिताः के चिद विभिन्नशिरसः के चिच चक्षुर्विवर्जिताः 42 दशाननः करॊधविवृत्तनेत्रॊ; यतॊ यतॊ ऽभयेति रथेन संख्ये ततस ततस तस्य शरप्रवेगं; सॊढुं न शेकुर हरियूथपास ते |