Book 2
Chapter 4
|
1
gateṣv atha nṛpo bhūyaḥ paureṣu saha mantribhiḥ mantrayitvā tataś cakre niścayajñaḥ sa niścayam 2 śva eva puṣyo bhavitā śvo 'bhiṣecyeta me sutaḥ rāmo rājīvatāmrākṣo yauvarājya iti prabhuḥ 3 athāntargṛham āviśya rājā daśarathas tadā sūtam ājñāpayām āsa rāmaṃ punar ihānaya 4 pratigṛhya sa tadvākyaṃ sūtaḥ punar upāyayau rāmasya bhavanaṃ śīghraṃ rāmam ānayituṃ punaḥ 5 dvāḥsthair āveditaṃ tasya rāmāyāgamanaṃ punaḥ śrutvaiva cāpi rāmas taṃ prāptaṃ śaṅkānvito 'bhavat 6 praveśya cainaṃ tvaritaṃ rāmo vacanam abravīt yad āgamanakṛtyaṃ te bhūyas tad brūhy aśeṣataḥ 7 tam uvāca tataḥ sūto rājā tvāṃ draṣṭum icchati śrutvā pramāṇam atra tvaṃ gamanāyetarāya vā 8 iti sūtavacaḥ śrutvā rāmo 'tha tvarayānvitaḥ prayayau rājabhavanaṃ punar draṣṭuṃ nareśvaram 9 taṃ śrutvā samanuprāptaṃ rāmaṃ daśaratho nṛpaḥ praveśayām āsa gṛhaṃ vivikṣuḥ priyam uttamam 10 praviśann eva ca śrīmān rāghavo bhavanaṃ pituḥ dadarśa pitaraṃ dūrāt praṇipatya kṛtāñjaliḥ 11 praṇamantaṃ samutthāpya taṃ pariṣvajya bhūmipaḥ pradiśya cāsmai ruciram āsanaṃ punar abravīt 12 rāma vṛddho 'smi dīrghāyur bhuktā bhogā mayepsitāḥ annavadbhiḥ kratuśatais tatheṣṭaṃ bhūridakṣiṇaiḥ 13 jātam iṣṭam apatyaṃ me tvam adyānupamaṃ bhuvi dattam iṣṭam adhītaṃ ca mayā puruṣasattama 14 anubhūtāni ceṣṭāni mayā vīra sukhāni ca devarṣi pitṛviprāṇām anṛṇo 'smi tathātmanaḥ 15 na kiṃ cin mama kartavyaṃ tavānyatrābhiṣecanāt ato yat tvām ahaṃ brūyāṃ tan me tvaṃ kartum arhasi 16 adya prakṛtayaḥ sarvās tvām icchanti narādhipam atas tvāṃ yuvarājānam abhiṣekṣyāmi putraka 17 api cādyāśubhān rāma svapnān paśyāmi dāruṇān sanirghātā maholkāś ca patantīha mahāsvanāḥ 18 avaṣṭabdhaṃ ca me rāma nakṣatraṃ dāruṇair grahaiḥ āvedayanti daivajñāḥ sūryāṅgārakarāhubhiḥ 19 prāyeṇa hi nimittānām īdṛśānāṃ samudbhave rājā vā mṛtyum āpnoti ghorāṃ vāpadam ṛcchati 20 tad yāvad eva me ceto na vimuhyati rāghava tāvad evābhiṣiñcasva calā hi prāṇināṃ matiḥ 21 adya candro 'bhyupagataḥ puṣyāt pūrvaṃ punar vasum śvaḥ puṣya yogaṃ niyataṃ vakṣyante daivacintakāḥ 22 tatra puṣye 'bhiṣiñcasva manas tvarayatīva mām śvas tvāham abhiṣekṣyāmi yauvarājye paraṃtapa 23 tasmāt tvayādya vratinā niśeyaṃ niyatātmanā saha vadhvopavastavyā darbhaprastaraśāyinā 24 suhṛdaś cāpramattās tvāṃ rakṣantv adya samantataḥ bhavanti bahuvighnāni kāryāṇy evaṃvidhāni hi 25 viproṣitaś ca bharato yāvad eva purād itaḥ tāvad evābhiṣekas te prāptakālo mato mama 26 kāmaṃ khalu satāṃ vṛtte bhrātā te bharataḥ sthitaḥ jyeṣṭhānuvartī dharmātmā sānukrośo jitendriyaḥ 27 kiṃ tu cittaṃ manuṣyāṇām anityam iti me matiḥ satāṃ ca dharmanityānāṃ kṛtaśobhi ca rāghava 28 ity uktaḥ so 'bhyanujñātaḥ śvobhāviny abhiṣecane vrajeti rāmaḥ pitaram abhivādyābhyayād gṛham 29 praviśya cātmano veśma rājñoddiṣṭe 'bhiṣecane tasmin kṣaṇe vinirgatya mātur antaḥpuraṃ yayau 30 tatra tāṃ pravaṇām eva mātaraṃ kṣaumavāsinīm vāgyatāṃ devatāgāre dadarśa yācatīṃ śriyam 31 prāg eva cāgatā tatra sumitrā lakṣmaṇas tathā sītā cānāyitā śrutvā priyaṃ rāmābhiṣecanam 32 tasmin kāle hi kausalyā tasthāv āmīlitekṣaṇā sumitrayānvāsyamānā sītayā lakṣmaṇena ca 33 śrutvā puṣyeṇa putrasya yauvarājyābhiṣecanam prāṇāyāmena puruṣaṃ dhyāyamānā janārdanam 34 tathā saniyamām eva so 'bhigamyābhivādya ca uvāca vacanaṃ rāmo harṣayaṃs tām idaṃ tadā 35 amba pitrā niyukto 'smi prajāpālanakarmaṇi bhavitā śvo 'bhiṣeko me yathā me śāsanaṃ pituḥ 36 sītayāpy upavastavyā rajanīyaṃ mayā saha evam ṛtvigupādhyāyaiḥ saha mām uktavān pitā 37 yāni yāny atra yogyāni śvobhāviny abhiṣecane tāni me maṅgalāny adya vaidehyāś caiva kāraya 38 etac chrutvā tu kausalyā cirakālābhikāṅkṣitam harṣabāṣpakalaṃ vākyam idaṃ rāmam abhāṣata 39 vatsa rāma ciraṃ jīva hatās te paripanthinaḥ jñātīn me tvaṃ śriyā yuktaḥ sumitrāyāś ca nandaya 40 kalyāṇe bata nakṣatre mayi jāto 'si putraka yena tvayā daśaratho guṇair ārādhitaḥ pitā 41 amoghaṃ bata me kṣāntaṃ puruṣe puṣkarekṣaṇe yeyam ikṣvākurājyaśrīḥ putra tvāṃ saṃśrayiṣyati 42 ity evam ukto mātredaṃ rāmo bhāratam abravīt prāñjaliṃ prahvam āsīnam abhivīkṣya smayann iva 43 lakṣmaṇemāṃ mayā sārdhaṃ praśādhi tvaṃ vasuṃdharām dvitīyaṃ me 'ntarātmānaṃ tvām iyaṃ śrīr upasthitā 44 saumitre bhuṅkṣva bhogāṃs tvam iṣṭān rājyaphalāni ca jīvitaṃ ca hi rājyaṃ ca tvadartham abhikāmaye 45 ity uktvā lakṣmaṇaṃ rāmo mātarāv abhivādya ca abhyanujñāpya sītāṃ ca jagāma svaṃ niveśanam |
1
गतेष्व अथ नृपॊ भूयः पौरेषु सह मन्त्रिभिः मन्त्रयित्वा ततश चक्रे निश्चयज्ञः स निश्चयम 2 शव एव पुष्यॊ भविता शवॊ ऽभिषेच्येत मे सुतः रामॊ राजीवताम्राक्षॊ यौवराज्य इति परभुः 3 अथान्तर्गृहम आविश्य राजा दशरथस तदा सूतम आज्ञापयाम आस रामं पुनर इहानय 4 परतिगृह्य स तद्वाक्यं सूतः पुनर उपाययौ रामस्य भवनं शीघ्रं रामम आनयितुं पुनः 5 दवाःस्थैर आवेदितं तस्य रामायागमनं पुनः शरुत्वैव चापि रामस तं पराप्तं शङ्कान्वितॊ ऽभवत 6 परवेश्य चैनं तवरितं रामॊ वचनम अब्रवीत यद आगमनकृत्यं ते भूयस तद बरूह्य अशेषतः 7 तम उवाच ततः सूतॊ राजा तवां दरष्टुम इच्छति शरुत्वा परमाणम अत्र तवं गमनायेतराय वा 8 इति सूतवचः शरुत्वा रामॊ ऽथ तवरयान्वितः परययौ राजभवनं पुनर दरष्टुं नरेश्वरम 9 तं शरुत्वा समनुप्राप्तं रामं दशरथॊ नृपः परवेशयाम आस गृहं विविक्षुः परियम उत्तमम 10 परविशन्न एव च शरीमान राघवॊ भवनं पितुः ददर्श पितरं दूरात परणिपत्य कृताञ्जलिः 11 परणमन्तं समुत्थाप्य तं परिष्वज्य भूमिपः परदिश्य चास्मै रुचिरम आसनं पुनर अब्रवीत 12 राम वृद्धॊ ऽसमि दीर्घायुर भुक्ता भॊगा मयेप्सिताः अन्नवद्भिः करतुशतैस तथेष्टं भूरिदक्षिणैः 13 जातम इष्टम अपत्यं मे तवम अद्यानुपमं भुवि दत्तम इष्टम अधीतं च मया पुरुषसत्तम 14 अनुभूतानि चेष्टानि मया वीर सुखानि च देवर्षि पितृविप्राणाम अनृणॊ ऽसमि तथात्मनः 15 न किं चिन मम कर्तव्यं तवान्यत्राभिषेचनात अतॊ यत तवाम अहं बरूयां तन मे तवं कर्तुम अर्हसि 16 अद्य परकृतयः सर्वास तवाम इच्छन्ति नराधिपम अतस तवां युवराजानम अभिषेक्ष्यामि पुत्रक 17 अपि चाद्याशुभान राम सवप्नान पश्यामि दारुणान सनिर्घाता महॊल्काश च पतन्तीह महास्वनाः 18 अवष्टब्धं च मे राम नक्षत्रं दारुणैर गरहैः आवेदयन्ति दैवज्ञाः सूर्याङ्गारकराहुभिः 19 परायेण हि निमित्तानाम ईदृशानां समुद्भवे राजा वा मृत्युम आप्नॊति घॊरां वापदम ऋच्छति 20 तद यावद एव मे चेतॊ न विमुह्यति राघव तावद एवाभिषिञ्चस्व चला हि पराणिनां मतिः 21 अद्य चन्द्रॊ ऽभयुपगतः पुष्यात पूर्वं पुनर वसुम शवः पुष्य यॊगं नियतं वक्ष्यन्ते दैवचिन्तकाः 22 तत्र पुष्ये ऽभिषिञ्चस्व मनस तवरयतीव माम शवस तवाहम अभिषेक्ष्यामि यौवराज्ये परंतप 23 तस्मात तवयाद्य वरतिना निशेयं नियतात्मना सह वध्वॊपवस्तव्या दर्भप्रस्तरशायिना 24 सुहृदश चाप्रमत्तास तवां रक्षन्त्व अद्य समन्ततः भवन्ति बहुविघ्नानि कार्याण्य एवंविधानि हि 25 विप्रॊषितश च भरतॊ यावद एव पुराद इतः तावद एवाभिषेकस ते पराप्तकालॊ मतॊ मम 26 कामं खलु सतां वृत्ते भराता ते भरतः सथितः जयेष्ठानुवर्ती धर्मात्मा सानुक्रॊशॊ जितेन्द्रियः 27 किं तु चित्तं मनुष्याणाम अनित्यम इति मे मतिः सतां च धर्मनित्यानां कृतशॊभि च राघव 28 इत्य उक्तः सॊ ऽभयनुज्ञातः शवॊभाविन्य अभिषेचने वरजेति रामः पितरम अभिवाद्याभ्ययाद गृहम 29 परविश्य चात्मनॊ वेश्म राज्ञॊद्दिष्टे ऽभिषेचने तस्मिन कषणे विनिर्गत्य मातुर अन्तःपुरं ययौ 30 तत्र तां परवणाम एव मातरं कषौमवासिनीम वाग्यतां देवतागारे ददर्श याचतीं शरियम 31 पराग एव चागता तत्र सुमित्रा लक्ष्मणस तथा सीता चानायिता शरुत्वा परियं रामाभिषेचनम 32 तस्मिन काले हि कौसल्या तस्थाव आमीलितेक्षणा सुमित्रयान्वास्यमाना सीतया लक्ष्मणेन च 33 शरुत्वा पुष्येण पुत्रस्य यौवराज्याभिषेचनम पराणायामेन पुरुषं धयायमाना जनार्दनम 34 तथा सनियमाम एव सॊ ऽभिगम्याभिवाद्य च उवाच वचनं रामॊ हर्षयंस ताम इदं तदा 35 अम्ब पित्रा नियुक्तॊ ऽसमि परजापालनकर्मणि भविता शवॊ ऽभिषेकॊ मे यथा मे शासनं पितुः 36 सीतयाप्य उपवस्तव्या रजनीयं मया सह एवम ऋत्विगुपाध्यायैः सह माम उक्तवान पिता 37 यानि यान्य अत्र यॊग्यानि शवॊभाविन्य अभिषेचने तानि मे मङ्गलान्य अद्य वैदेह्याश चैव कारय 38 एतच छरुत्वा तु कौसल्या चिरकालाभिकाङ्क्षितम हर्षबाष्पकलं वाक्यम इदं रामम अभाषत 39 वत्स राम चिरं जीव हतास ते परिपन्थिनः जञातीन मे तवं शरिया युक्तः सुमित्रायाश च नन्दय 40 कल्याणे बत नक्षत्रे मयि जातॊ ऽसि पुत्रक येन तवया दशरथॊ गुणैर आराधितः पिता 41 अमॊघं बत मे कषान्तं पुरुषे पुष्करेक्षणे येयम इक्ष्वाकुराज्यश्रीः पुत्र तवां संश्रयिष्यति 42 इत्य एवम उक्तॊ मात्रेदं रामॊ भारतम अब्रवीत पराञ्जलिं परह्वम आसीनम अभिवीक्ष्य समयन्न इव 43 लक्ष्मणेमां मया सार्धं परशाधि तवं वसुंधराम दवितीयं मे ऽनतरात्मानं तवाम इयं शरीर उपस्थिता 44 सौमित्रे भुङ्क्ष्व भॊगांस तवम इष्टान राज्यफलानि च जीवितं च हि राज्यं च तवदर्थम अभिकामये 45 इत्य उक्त्वा लक्ष्मणं रामॊ मातराव अभिवाद्य च अभ्यनुज्ञाप्य सीतां च जगाम सवं निवेशनम |