Sacred Texts Hinduism Mahabharata Index Book 3 Index Previous Next
|
1
[वै] एवम उक्तॊ महाबाहुर भीमसेनः परतापवान परनिपत्य ततः परीत्या भरातरं हृष्टमानसः उवाच शलक्ष्णया वाचा हनूमन्तं कपीश्वरम 2 मया धन्यतरॊ नास्ति यद आर्यं दृष्टवान अहम अनुग्रहॊ मे सुमहांस तृप्तिश च तव दर्शनात 3 एवं तु कृतम इच्छामि तवयार्याद्य परियं मम यत ते तदासीत पलवतः सागरं मकरालयम रूपम अप्रतिमं वीर तद इच्छामि निरीक्षितुम 4 एवं तुष्टॊ भविष्यामि शरद्धास्यामि च ते वचः एवम उक्तः स तेजॊ वी परहस्य हरिर अब्रवीत 5 न तच छक्यं तवया दरष्टुं रूपं नान्येन केन चित कालावस्था तदा हय अन्या वर्तते सा न सांप्रतम 6 अन्यः कृतयुगे कालस तरेतायां दवापरे ऽपरः अयं परध्वंसनः कालॊ नाद्य तद रूपम अस्ति मे 7 भूमिर नद्यॊ नगाः शैलाः सिद्धा देवा महर्षयः कालं समनुवर्तन्ते यथा भावा युगे युगे बलवर्ष्म परभावा हि परहीयन्त्य उद्भवन्ति च 8 तद अलं तव तद रूपं दरष्टुं कुरुकुलॊद्वह युगं समनुवर्तामि कालॊ हि दुरतिक्रमः 9 [भम] युगसंख्यां समाचक्ष्व आचारं च युगे युगे धर्मकामार्थ भावांश च वर्ष्म वीर्यं भवाभवौ 10 [ह] कृतं नाम युगं तात यत्र धर्मः सनातनः कृतम एव न कर्तव्यं तस्मिन काले युगॊत्तमे 11 न तत्र धर्माः सीदन्ति न कषीयन्ते च वै परजाः ततः कृतयुगं नाम कालेन गुणतां गतम 12 देवदानवगन्धर्वयक्षराक्षस पन्नगाः नासन कृतयुगे तात तदा न करय विक्रयाः 13 न सामयजुृग्वर्णाः करिया नासीच च मानवी अभिध्याय फलं तत्र धर्मः संन्यास एव च 14 न तस्मिन युगसंसर्गे वयाधयॊ नेन्द्रिय कषयः नासूया नापि रुदितं न दर्पॊ नापि पैशुनम 15 न विग्रहः कुतस तन्द्री न दवेषॊ नापि वै कृतम न भयं न च संतापॊ न चेर्ष्या न च मत्सरः 16 ततः परमकं बरह्म या गतिर यॊगिनां परा आत्मा च सर्वभूतानां शुक्लॊ नारायणस तदा 17 बराह्मणाः कषत्रिया वैश्याः शूद्राश च कृतलक्षणाः कृते युगे समभवन सवकर्मनिरताः परजाः 18 समाश्रमं समाचारं समज्ञानमती बलम तदा हि समकर्माणॊ वर्णा धर्मान अवाप्नुवन 19 एकवेद समायुक्ता एकमन्त्रविधिक्रियाः पृथग धर्मास तव एकवेदा धर्मम एकम अनुव्रताः 20 चातुराश्रम्ययुक्तेन कर्मणा कालयॊगिना अकाम फलसंयॊगात पराप्नुवन्ति परां गतिम 21 आत्मयॊगसमायुक्तॊ धर्मॊ ऽयं कृतलक्षणः कृते युगे चतुष्पादश चातुर्वर्ण्यस्य शाश्वतः 22 एतत कृतयुगं नाम तरैगुण्यपरिवर्जितम तरेताम अपि निबॊध तवं यस्मिन सत्रं परवर्तते 23 पादेन हरसते धर्मॊ रक्ततां याति चाच्युतः सत्यप्रवृत्ताश च नराः करिया धर्मपरायणाः 24 ततॊ यज्ञाः परवर्तन्ते धर्माश च विविधाः करियाः तरेतायां भावसंकल्पाः करिया दानफलॊदयाः 25 परचलन्ति न वै धर्मात तपॊ दानपरायणाः सवधर्मस्थाः करियावन्तॊ जनास तरेतायुगे ऽभवन 26 दवापरे ऽपि युगे धर्मॊ दविभागॊनः परवर्तते विष्णुर वै पीततां याति चतुर्धा वेद एव च 27 ततॊ ऽनये च चतुर्वेदास तरिवेदाश च तथापरे दविवेदाश चैकवेदाश चाप्य अनृचश च तथापरे 28 एवं शास्त्रेषु भिन्नेषु बहुधा नीयते करिया तपॊ दानप्रवृत्ता च राजसी भवति परजा 29 एकवेदस्य चाज्ञानाद वेदास ते बहवः कृताः सत्यस्य चेह विभ्रंशात सत्ये कश चिद अवस्थितः 30 सत्यात परच्यवमानानां वयाधयॊ बहवॊ ऽभवन कामाश चॊपद्रवाश चैव तदा दैवतकारिताः 31 यैर अर्द्यमानाः सुभृशं तपस तप्यन्ति मानवाः कामकामाः सवर्गकामा यज्ञांस तन्वन्ति चापरे 32 एवं दवापरम आसाद्य परजाः कषीयन्त्य अधर्मतः पादेनैकेन कौन्तेय धर्मः कलियुगे सथितः 33 तामसं युगम आसाद्य कृष्णॊ भवति केशवः वेदाचाराः परशाम्यन्ति धर्मयज्ञक्रियास तथा 34 ईतयॊ वयाधयस तन्द्री दॊषाः करॊधादयस तथा उपद्रवाश च वर्तन्ते आधयॊ वयाधयस तथा 35 युगेष्व आवर्तमानेषु धर्मॊ वयावर्तते पुनः धर्मे वयावर्तमाने तु लॊकॊ वयावर्तते पुनः 36 लॊके कषीणे कषयं यान्ति भावा लॊकप्रवर्तकाः युगक्षयकृता धर्माः परार्थनानि विकुर्वते 37 एतत कलियुगं नाम अचिराद यत परवर्तते युगानुवर्तनं तव एतत कुर्वन्ति चिरजीविनः 38 यच च ते मत्परिज्ञाने कौतूहलम अरिंदम अनर्थकेषु कॊ भावः पुरुषस्य विजानतः 39 एतत ते सर्वम आख्यातं यन मां तवं परिपृच्छसि युगसंख्यां महाबाहॊ सवस्ति पराप्नुहि गम्यताम |
1
[vai] evam ukto mahābāhur bhīmasenaḥ pratāpavān pranipatya tataḥ prītyā bhrātaraṃ hṛṣṭamānasaḥ uvāca ślakṣṇayā vācā hanūmantaṃ kapīśvaram 2 mayā dhanyataro nāsti yad āryaṃ dṛṣṭavān aham anugraho me sumahāṃs tṛptiś ca tava darśanāt 3 evaṃ tu kṛtam icchāmi tvayāryādya priyaṃ mama yat te tadāsīt plavataḥ sāgaraṃ makarālayam rūpam apratimaṃ vīra tad icchāmi nirīkṣitum 4 evaṃ tuṣṭo bhaviṣyāmi śraddhāsyāmi ca te vacaḥ evam uktaḥ sa tejo vī prahasya harir abravīt 5 na tac chakyaṃ tvayā draṣṭuṃ rūpaṃ nānyena kena cit kālāvasthā tadā hy anyā vartate sā na sāṃpratam 6 anyaḥ kṛtayuge kālas tretāyāṃ dvāpare 'paraḥ ayaṃ pradhvaṃsanaḥ kālo nādya tad rūpam asti me 7 bhūmir nadyo nagāḥ śailāḥ siddhā devā maharṣayaḥ kālaṃ samanuvartante yathā bhāvā yuge yuge balavarṣma prabhāvā hi prahīyanty udbhavanti ca 8 tad alaṃ tava tad rūpaṃ draṣṭuṃ kurukulodvaha yugaṃ samanuvartāmi kālo hi duratikramaḥ 9 [bhm] yugasaṃkhyāṃ samācakṣva ācāraṃ ca yuge yuge dharmakāmārtha bhāvāṃś ca varṣma vīryaṃ bhavābhavau 10 [ha] kṛtaṃ nāma yugaṃ tāta yatra dharmaḥ sanātanaḥ kṛtam eva na kartavyaṃ tasmin kāle yugottame 11 na tatra dharmāḥ sīdanti na kṣīyante ca vai prajāḥ tataḥ kṛtayugaṃ nāma kālena guṇatāṃ gatam 12 devadānavagandharvayakṣarākṣasa pannagāḥ nāsan kṛtayuge tāta tadā na kraya vikrayāḥ 13 na sāmayajuṛgvarṇāḥ kriyā nāsīc ca mānavī abhidhyāya phalaṃ tatra dharmaḥ saṃnyāsa eva ca 14 na tasmin yugasaṃsarge vyādhayo nendriya kṣayaḥ nāsūyā nāpi ruditaṃ na darpo nāpi paiśunam 15 na vigrahaḥ kutas tandrī na dveṣo nāpi vai kṛtam na bhayaṃ na ca saṃtāpo na cerṣyā na ca matsaraḥ 16 tataḥ paramakaṃ brahma yā gatir yogināṃ parā ātmā ca sarvabhūtānāṃ śuklo nārāyaṇas tadā 17 brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyāḥ śūdrāś ca kṛtalakṣaṇāḥ kṛte yuge samabhavan svakarmaniratāḥ prajāḥ 18 samāśramaṃ samācāraṃ samajñānamatī balam tadā hi samakarmāṇo varṇā dharmān avāpnuvan 19 ekaveda samāyuktā ekamantravidhikriyāḥ pṛthag dharmās tv ekavedā dharmam ekam anuvratāḥ 20 cāturāśramyayuktena karmaṇā kālayoginā akāma phalasaṃyogāt prāpnuvanti parāṃ gatim 21 ātmayogasamāyukto dharmo 'yaṃ kṛtalakṣaṇaḥ kṛte yuge catuṣpādaś cāturvarṇyasya śāśvataḥ 22 etat kṛtayugaṃ nāma traiguṇyaparivarjitam tretām api nibodha tvaṃ yasmin satraṃ pravartate 23 pādena hrasate dharmo raktatāṃ yāti cācyutaḥ satyapravṛttāś ca narāḥ kriyā dharmaparāyaṇāḥ 24 tato yajñāḥ pravartante dharmāś ca vividhāḥ kriyāḥ tretāyāṃ bhāvasaṃkalpāḥ kriyā dānaphalodayāḥ 25 pracalanti na vai dharmāt tapo dānaparāyaṇāḥ svadharmasthāḥ kriyāvanto janās tretāyuge 'bhavan 26 dvāpare 'pi yuge dharmo dvibhāgonaḥ pravartate viṣṇur vai pītatāṃ yāti caturdhā veda eva ca 27 tato 'nye ca caturvedās trivedāś ca tathāpare dvivedāś caikavedāś cāpy anṛcaś ca tathāpare 28 evaṃ śāstreṣu bhinneṣu bahudhā nīyate kriyā tapo dānapravṛttā ca rājasī bhavati prajā 29 ekavedasya cājñānād vedās te bahavaḥ kṛtāḥ satyasya ceha vibhraṃśāt satye kaś cid avasthitaḥ 30 satyāt pracyavamānānāṃ vyādhayo bahavo 'bhavan kāmāś copadravāś caiva tadā daivatakāritāḥ 31 yair ardyamānāḥ subhṛśaṃ tapas tapyanti mānavāḥ kāmakāmāḥ svargakāmā yajñāṃs tanvanti cāpare 32 evaṃ dvāparam āsādya prajāḥ kṣīyanty adharmataḥ pādenaikena kaunteya dharmaḥ kaliyuge sthitaḥ 33 tāmasaṃ yugam āsādya kṛṣṇo bhavati keśavaḥ vedācārāḥ praśāmyanti dharmayajñakriyās tathā 34 ītayo vyādhayas tandrī doṣāḥ krodhādayas tathā upadravāś ca vartante ādhayo vyādhayas tathā 35 yugeṣv āvartamāneṣu dharmo vyāvartate punaḥ dharme vyāvartamāne tu loko vyāvartate punaḥ 36 loke kṣīṇe kṣayaṃ yānti bhāvā lokapravartakāḥ yugakṣayakṛtā dharmāḥ prārthanāni vikurvate 37 etat kaliyugaṃ nāma acirād yat pravartate yugānuvartanaṃ tv etat kurvanti cirajīvinaḥ 38 yac ca te matparijñāne kautūhalam ariṃdama anarthakeṣu ko bhāvaḥ puruṣasya vijānataḥ 39 etat te sarvam ākhyātaṃ yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi yugasaṃkhyāṃ mahābāho svasti prāpnuhi gamyatām |