Book 6
Chapter 74
|
1
evam uktvā tu saumitriṃ jātaharṣo vibhīṣaṇaḥ dhanuṣpāṇinam ādāya tvaramāṇo jagāma saḥ 2 avidūraṃ tato gatvā praviśya ca mahad vanam darśayām āsa tat karma lakṣmaṇāya vibhīṣaṇaḥ 3 nīlajīmūtasaṃkāśaṃ nyagrodhaṃ bhīmadarśanam tejasvī rāvaṇabhrātā lakṣmaṇāya nyavedayat 4 ihopahāraṃ bhūtānāṃ balavān rāvaṇātajaḥ upahṛtya tataḥ paścāt saṃgrāmam abhivartate 5 adṛśyaḥ sarvabhūtānāṃ tato bhavati rākṣasaḥ nihanti samare śatrūn badhnāti ca śarottamaiḥ 6 tam apraviṣṭaṃ nyagrodhaṃ balinaṃ rāvaṇātmajam vidhvaṃsaya śarais tīkṣṇaiḥ sarathaṃ sāśvasārathim 7 tathety uktvā mahātejāḥ saumitrir mitranandanaḥ babhūvāvasthitas tatra citraṃ visphārayan dhanuḥ 8 sa rathenāgnivarṇena balavān rāvaṇātmajaḥ indrajit kavacī khaḍgī sadhvajaḥ pratyadṛśyata 9 tam uvāca mahātejāḥ paulastyam aparājitam samāhvaye tvāṃ samare samyag yuddhaṃ prayaccha me 10 evam ukto mahātejā manasvī rāvaṇātmajaḥ abravīt paruṣaṃ vākyaṃ tatra dṛṣṭvā vibhīṣaṇam 11 iha tvaṃ jātasaṃvṛddhaḥ sākṣād bhrātā pitur mama kathaṃ druhyasi putrasya pitṛvyo mama rākṣasa 12 na jñātitvaṃ na sauhārdaṃ na jātis tava durmate pramāṇaṃ na ca sodaryaṃ na dharmo dharmadūṣaṇa 13 śocyas tvam asi durbuddhe nindanīyaś ca sādhubhiḥ yas tvaṃ svajanam utsṛjya parabhṛtyatvam āgataḥ 14 naitac chithilayā buddhyā tvaṃ vetsi mahad antaram kva ca svajanasaṃvāsaḥ kva ca nīcaparāśrayaḥ 15 guṇavān vā parajanaḥ svajano nirguṇo 'pi vā nirguṇaḥ svajanaḥ śreyān yaḥ paraḥ para eva saḥ 16 niranukrośatā ceyaṃ yādṛśī te niśācara svajanena tvayā śakyaṃ paruṣaṃ rāvaṇānuja 17 ity ukto bhrātṛputreṇa pratyuvāca vibhīṣaṇaḥ ajānann iva macchīlaṃ kiṃ rākṣasa vikatthase 18 rākṣasendrasutāsādho pāruṣyaṃ tyaja gauravāt kule yady apy ahaṃ jāto rakṣasāṃ krūrakarmaṇām guṇo 'yaṃ prathamo nṝṇāṃ tan me śīlam arākṣasaṃ 19 na rame dāruṇenāhaṃ na cādharmeṇa vai rame bhrātrā viṣamaśīlena kathaṃ bhrātā nirasyate 20 parasvānāṃ ca haraṇaṃ paradārābhimarśanam suhṛdām atiśaṅkāṃ ca trayo doṣāḥ kṣayāvahāḥ 21 maharṣīṇāṃ vadho ghoraḥ sarvadevaiś ca vigrahaḥ abhimānaś ca kopaś ca vairitvaṃ pratikūlatā 22 ete doṣā mama bhrātur jīvitaiśvaryanāśanāḥ guṇān pracchādayām āsuḥ parvatān iva toyadāḥ 23 doṣair etaiḥ parityakto mayā bhrātā pitā tava neyam asti purī laṅkā na ca tvaṃ na ca te pitā 24 atimānī ca bālaś ca durvinītaś ca rākṣasa baddhas tvaṃ kālapāśena brūhi māṃ yad yad icchasi 25 adya te vyasanaṃ prāptaṃ kim iha tvaṃ tu vakṣyasi praveṣṭuṃ na tvayā śakyo nyagrodho rākṣasādhama 26 dharṣayitvā tu kākutsthau na śakyaṃ jīvituṃ tvayā yudhyasva naradevena lakṣmaṇena raṇe saha hatas tvaṃ devatā kāryaṃ kariṣyasi yamakṣaye 27 nidarśayasvātmabalaṃ samudyataṃ; kuruṣva sarvāyudhasāyakavyayam na lakṣmaṇasyaitya hi bāṇagocaraṃ; tvam adya jīvan sabalo gamiṣyasi |
1
एवम उक्त्वा तु सौमित्रिं जातहर्षॊ विभीषणः धनुष्पाणिनम आदाय तवरमाणॊ जगाम सः 2 अविदूरं ततॊ गत्वा परविश्य च महद वनम दर्शयाम आस तत कर्म लक्ष्मणाय विभीषणः 3 नीलजीमूतसंकाशं नयग्रॊधं भीमदर्शनम तेजस्वी रावणभ्राता लक्ष्मणाय नयवेदयत 4 इहॊपहारं भूतानां बलवान रावणातजः उपहृत्य ततः पश्चात संग्रामम अभिवर्तते 5 अदृश्यः सर्वभूतानां ततॊ भवति राक्षसः निहन्ति समरे शत्रून बध्नाति च शरॊत्तमैः 6 तम अप्रविष्टं नयग्रॊधं बलिनं रावणात्मजम विध्वंसय शरैस तीक्ष्णैः सरथं साश्वसारथिम 7 तथेत्य उक्त्वा महातेजाः सौमित्रिर मित्रनन्दनः बभूवावस्थितस तत्र चित्रं विस्फारयन धनुः 8 स रथेनाग्निवर्णेन बलवान रावणात्मजः इन्द्रजित कवची खड्गी सध्वजः परत्यदृश्यत 9 तम उवाच महातेजाः पौलस्त्यम अपराजितम समाह्वये तवां समरे सम्यग युद्धं परयच्छ मे 10 एवम उक्तॊ महातेजा मनस्वी रावणात्मजः अब्रवीत परुषं वाक्यं तत्र दृष्ट्वा विभीषणम 11 इह तवं जातसंवृद्धः साक्षाद भराता पितुर मम कथं दरुह्यसि पुत्रस्य पितृव्यॊ मम राक्षस 12 न जञातित्वं न सौहार्दं न जातिस तव दुर्मते परमाणं न च सॊदर्यं न धर्मॊ धर्मदूषण 13 शॊच्यस तवम असि दुर्बुद्धे निन्दनीयश च साधुभिः यस तवं सवजनम उत्सृज्य परभृत्यत्वम आगतः 14 नैतच छिथिलया बुद्ध्या तवं वेत्सि महद अन्तरम कव च सवजनसंवासः कव च नीचपराश्रयः 15 गुणवान वा परजनः सवजनॊ निर्गुणॊ ऽपि वा निर्गुणः सवजनः शरेयान यः परः पर एव सः 16 निरनुक्रॊशता चेयं यादृशी ते निशाचर सवजनेन तवया शक्यं परुषं रावणानुज 17 इत्य उक्तॊ भरातृपुत्रेण परत्युवाच विभीषणः अजानन्न इव मच्छीलं किं राक्षस विकत्थसे 18 राक्षसेन्द्रसुतासाधॊ पारुष्यं तयज गौरवात कुले यद्य अप्य अहं जातॊ रक्षसां करूरकर्मणाम गुणॊ ऽयं परथमॊ नॄणां तन मे शीलम अराक्षसं 19 न रमे दारुणेनाहं न चाधर्मेण वै रमे भरात्रा विषमशीलेन कथं भराता निरस्यते 20 परस्वानां च हरणं परदाराभिमर्शनम सुहृदाम अतिशङ्कां च तरयॊ दॊषाः कषयावहाः 21 महर्षीणां वधॊ घॊरः सर्वदेवैश च विग्रहः अभिमानश च कॊपश च वैरित्वं परतिकूलता 22 एते दॊषा मम भरातुर जीवितैश्वर्यनाशनाः गुणान परच्छादयाम आसुः पर्वतान इव तॊयदाः 23 दॊषैर एतैः परित्यक्तॊ मया भराता पिता तव नेयम अस्ति पुरी लङ्का न च तवं न च ते पिता 24 अतिमानी च बालश च दुर्विनीतश च राक्षस बद्धस तवं कालपाशेन बरूहि मां यद यद इच्छसि 25 अद्य ते वयसनं पराप्तं किम इह तवं तु वक्ष्यसि परवेष्टुं न तवया शक्यॊ नयग्रॊधॊ राक्षसाधम 26 धर्षयित्वा तु काकुत्स्थौ न शक्यं जीवितुं तवया युध्यस्व नरदेवेन लक्ष्मणेन रणे सह हतस तवं देवता कार्यं करिष्यसि यमक्षये 27 निदर्शयस्वात्मबलं समुद्यतं; कुरुष्व सर्वायुधसायकव्ययम न लक्ष्मणस्यैत्य हि बाणगॊचरं; तवम अद्य जीवन सबलॊ गमिष्यसि |