Book 2
Chapter 110
|
1
sā tv evam uktā vaidehī anasūyān asūyayā pratipūjya vaco mandaṃ pravaktum upacakrame 2 naitad āścaryam āryāyā yan māṃ tvam anubhāṣase viditaṃ tu mamāpy etad yathā nāryāḥ patir guruḥ 3 yady apy eṣa bhaved bhartā mamārye vṛttavarjitaḥ advaidham upavartavyas tathāpy eṣa mayā bhavet 4 kiṃ punar yo guṇaślāghyaḥ sānukrośo jitendriyaḥ sthirānurāgo dharmātmā mātṛvartī pitṛ priyaḥ 5 yāṃ vṛttiṃ vartate rāmaḥ kausalyāyāṃ mahābalaḥ tām eva nṛpanārīṇām anyāsām api vartate 6 sakṛd dṛṣṭāsv api strīṣu nṛpeṇa nṛpavatsalaḥ mātṛvad vartate vīro mānam utsṛjya dharmavit 7 āgacchantyāś ca vijanaṃ vanam evaṃ bhayāvaham samāhitaṃ hi me śvaśrvā hṛdaye yat sthitaṃ mama 8 prāṇipradānakāle ca yat purā tv agnisaṃnidhau anuśiṣṭā jananyāsmi vākyaṃ tad api me dhṛtam 9 navīkṛtaṃ tu tat sarvaṃ vākyais te dharmacāriṇi patiśuśrūṣaṇān nāryās tapo nānyad vidhīyate 10 sāvitrī patiśuśrūṣāṃ kṛtvā svarge mahīyate tathā vṛttiś ca yātā tvaṃ patiśuśrūṣayā divam 11 variṣṭhā sarvanārīṇām eṣā ca divi devatā rohiṇī ca vinā candraṃ muhūrtam api dṛśyate 12 evaṃvidhāś ca pravarāḥ striyo bhartṛdṛḍhavratāḥ devaloke mahīyante puṇyena svena karmaṇā 13 tato 'nasūyā saṃhṛṣṭā śrutvoktaṃ sītayā vacaḥ śirasy āghrāya covāca maithilīṃ harṣayanty uta 14 niyamair vividhair āptaṃ tapo hi mahad asti me tat saṃśritya balaṃ sīte chandaye tvāṃ śucivrate 15 upapannaṃ ca yuktaṃ ca vacanaṃ tava maithili prītā cāsmy ucitaṃ kiṃ te karavāṇi bravīhi me kṛtam ity abravīt sītā tapobalasamanvitām 16 sā tv evam uktā dharmajñā tayā prītatarābhavat saphalaṃ ca praharṣaṃ te hanta sīte karomy aham 17 idaṃ divyaṃ varaṃ mālyaṃ vastram ābharaṇāni ca aṅgarāgaṃ ca vaidehi mahārham anulepanam 18 mayā dattam idaṃ sīte tava gātrāṇi śobhayet anurūpam asaṃkliṣṭaṃ nityam eva bhaviṣyati 19 aṅgarāgeṇa divyena liptāṅgī janakātmaje śobhayiṣyāmi bhartāraṃ yathā śrīr viṣṇum avyayam 20 sā vastram aṅgarāgaṃ ca bhūṣaṇāni srajas tathā maithilī pratijagrāha prītidānam anuttamam 21 pratigṛhya ca tat sītā prītidānaṃ yaśasvinī śliṣṭāñjalipuṭā dhīrā samupāsta tapodhanām 22 tathā sītām upāsīnām anasūyā dṛḍhavratā vacanaṃ praṣṭum ārebhe kathāṃ kāṃ cid anupriyām 23 svayaṃvare kila prāptā tvam anena yaśasvinā rāghaveṇeti me sīte kathā śrutim upāgatā 24 tāṃ kathāṃ śrotum icchāmi vistareṇa ca maithili yathānubhūtaṃ kārtsnyena tan me tvaṃ vaktum arhasi 25 evam uktā tu sā sītā tāṃ tato dharmacāriṇīm śrūyatām iti coktvā vai kathayām āsa tāṃ kathām 26 mithilādhipatir vīro janako nāma dharmavit kṣatradharmaṇy abhirato nyāyataḥ śāsti medinīm 27 tasya lāṅgalahastasya karṣataḥ kṣetramaṇḍalam ahaṃ kilotthitā bhittvā jagatīṃ nṛpateḥ sutā 28 sa māṃ dṛṣṭvā narapatir muṣṭivikṣepatatparaḥ pāṃśu guṇṭhita sarvāṅgīṃ vismito janako 'bhavat 29 anapatyena ca snehād aṅkam āropya ca svayam mameyaṃ tanayety uktvā sneho mayi nipātitaḥ 30 antarikṣe ca vāg uktāpratimā mānuṣī kila evam etan narapate dharmeṇa tanayā tava 31 tataḥ prahṛṣṭo dharmātmā pitā me mithilādhipaḥ avāpto vipulām ṛddhiṃ mām avāpya narādhipaḥ 32 dattvā cāsmīṣṭavad devyai jyeṣṭhāyai puṇyakarmaṇā tayā saṃbhāvitā cāsmi snigdhayā mātṛsauhṛdāt 33 patisaṃyogasulabhaṃ vayo dṛṣṭvā tu me pitā cintām abhyagamad dīno vittanāśād ivādhanaḥ 34 sadṛśāc cāpakṛṣṭāc ca loke kanyāpitā janāt pradharṣaṇām avāpnoti śakreṇāpi samo bhuvi 35 tāṃ dharṣaṇām adūrasthāṃ saṃdṛśyātmani pārthivaḥ cinntārṇavagataḥ pāraṃ nāsasādāplavo yatha 36 ayonijāṃ hi māṃ jñātvā nādhyagacchat sa cintayan sadṛśaṃ cānurūpaṃ ca mahīpālaḥ patiṃ mama 37 tasya buddhir iyaṃ jātā cintayānasya saṃtatam svayaṃ varaṃ tanūjāyāḥ kariṣyāmīti dhīmataḥ 38 mahāyajñe tadā tasya varuṇena mahātmanā dattaṃ dhanurvaraṃ prītyā tūṇī cākṣayya sāyakau 39 asaṃcālyaṃ manuṣyaiś ca yatnenāpi ca gauravāt tan na śaktā namayituṃ svapneṣv api narādhipāḥ 40 tad dhanuḥ prāpya me pitrā vyāhṛtaṃ satyavādinā samavāye narendrāṇāṃ pūrvam āmantrya pārthivān 41 idaṃ ca dhanur udyamya sajyaṃ yaḥ kurute naraḥ tasya me duhitā bhāryā bhaviṣyati na saṃśayaḥ 42 tac ca dṛṣṭvā dhanuḥśreṣṭhaṃ gauravād girisaṃnibham abhivādya nṛpā jagmur aśaktās tasya tolane 43 sudīrghasya tu kālasya rāghavo 'yaṃ mahādyutiḥ viśvāmitreṇa sahito yajñaṃ draṣṭuṃ samāgataḥ 44 lakṣmaṇena saha bhrātrā rāmaḥ satyaparākramaḥ viśvāmitras tu dharmātmā mama pitrā supūjitaḥ 45 provāca pitaraṃ tatra rāghavo rāmalakṣmaṇau sutau daśarathasyemau dhanurdarśanakāṅkṣiṇau ity uktas tena vipreṇa tad dhanuḥ samupānayat 46 nimeṣāntaramātreṇa tad ānamya sa vīryavān jyāṃ samāropya jhaṭiti pūrayām āsa vīryavān 47 tena pūrayatā vegān madhye bhagnaṃ dvidhā dhanuḥ tasya śabdo 'bhavad bhīmaḥ patitasyāśaner iva 48 tato 'haṃ tatra rāmāya pitrā satyābhisaṃdhinā udyatā dātum udyamya jalabhājanam uttamam 49 dīyamānāṃ na tu tadā pratijagrāha rāghavaḥ avijñāya pituś chandam ayodhyādhipateḥ prabhoḥ 50 tataḥ śvaśuram āmantrya vṛddhaṃ daśarathaṃ nṛpam mama pitrā ahaṃ dattā rāmāya viditātmane 51 mama caivānujā sādhvī ūrmilā priyadarśanā bhāryārthe lakṣmaṇasyāpi dattā pitrā mama svayam 52 evaṃ dattāsmi rāmāya tadā tasmin svayaṃ vare anuraktā ca dharmeṇa patiṃ vīryavatāṃ varam |
1
सा तव एवम उक्ता वैदेही अनसूयान असूयया परतिपूज्य वचॊ मन्दं परवक्तुम उपचक्रमे 2 नैतद आश्चर्यम आर्याया यन मां तवम अनुभाषसे विदितं तु ममाप्य एतद यथा नार्याः पतिर गुरुः 3 यद्य अप्य एष भवेद भर्ता ममार्ये वृत्तवर्जितः अद्वैधम उपवर्तव्यस तथाप्य एष मया भवेत 4 किं पुनर यॊ गुणश्लाघ्यः सानुक्रॊशॊ जितेन्द्रियः सथिरानुरागॊ धर्मात्मा मातृवर्ती पितृ परियः 5 यां वृत्तिं वर्तते रामः कौसल्यायां महाबलः ताम एव नृपनारीणाम अन्यासाम अपि वर्तते 6 सकृद दृष्टास्व अपि सत्रीषु नृपेण नृपवत्सलः मातृवद वर्तते वीरॊ मानम उत्सृज्य धर्मवित 7 आगच्छन्त्याश च विजनं वनम एवं भयावहम समाहितं हि मे शवश्र्वा हृदये यत सथितं मम 8 पराणिप्रदानकाले च यत पुरा तव अग्निसंनिधौ अनुशिष्टा जनन्यास्मि वाक्यं तद अपि मे धृतम 9 नवीकृतं तु तत सर्वं वाक्यैस ते धर्मचारिणि पतिशुश्रूषणान नार्यास तपॊ नान्यद विधीयते 10 सावित्री पतिशुश्रूषां कृत्वा सवर्गे महीयते तथा वृत्तिश च याता तवं पतिशुश्रूषया दिवम 11 वरिष्ठा सर्वनारीणाम एषा च दिवि देवता रॊहिणी च विना चन्द्रं मुहूर्तम अपि दृश्यते 12 एवंविधाश च परवराः सत्रियॊ भर्तृदृढव्रताः देवलॊके महीयन्ते पुण्येन सवेन कर्मणा 13 ततॊ ऽनसूया संहृष्टा शरुत्वॊक्तं सीतया वचः शिरस्य आघ्राय चॊवाच मैथिलीं हर्षयन्त्य उत 14 नियमैर विविधैर आप्तं तपॊ हि महद अस्ति मे तत संश्रित्य बलं सीते छन्दये तवां शुचिव्रते 15 उपपन्नं च युक्तं च वचनं तव मैथिलि परीता चास्म्य उचितं किं ते करवाणि बरवीहि मे कृतम इत्य अब्रवीत सीता तपॊबलसमन्विताम 16 सा तव एवम उक्ता धर्मज्ञा तया परीततराभवत सफलं च परहर्षं ते हन्त सीते करॊम्य अहम 17 इदं दिव्यं वरं माल्यं वस्त्रम आभरणानि च अङ्गरागं च वैदेहि महार्हम अनुलेपनम 18 मया दत्तम इदं सीते तव गात्राणि शॊभयेत अनुरूपम असंक्लिष्टं नित्यम एव भविष्यति 19 अङ्गरागेण दिव्येन लिप्ताङ्गी जनकात्मजे शॊभयिष्यामि भर्तारं यथा शरीर विष्णुम अव्ययम 20 सा वस्त्रम अङ्गरागं च भूषणानि सरजस तथा मैथिली परतिजग्राह परीतिदानम अनुत्तमम 21 परतिगृह्य च तत सीता परीतिदानं यशस्विनी शलिष्टाञ्जलिपुटा धीरा समुपास्त तपॊधनाम 22 तथा सीताम उपासीनाम अनसूया दृढव्रता वचनं परष्टुम आरेभे कथां कां चिद अनुप्रियाम 23 सवयंवरे किल पराप्ता तवम अनेन यशस्विना राघवेणेति मे सीते कथा शरुतिम उपागता 24 तां कथां शरॊतुम इच्छामि विस्तरेण च मैथिलि यथानुभूतं कार्त्स्न्येन तन मे तवं वक्तुम अर्हसि 25 एवम उक्ता तु सा सीता तां ततॊ धर्मचारिणीम शरूयताम इति चॊक्त्वा वै कथयाम आस तां कथाम 26 मिथिलाधिपतिर वीरॊ जनकॊ नाम धर्मवित कषत्रधर्मण्य अभिरतॊ नयायतः शास्ति मेदिनीम 27 तस्य लाङ्गलहस्तस्य कर्षतः कषेत्रमण्डलम अहं किलॊत्थिता भित्त्वा जगतीं नृपतेः सुता 28 स मां दृष्ट्वा नरपतिर मुष्टिविक्षेपतत्परः पांशु गुण्ठित सर्वाङ्गीं विस्मितॊ जनकॊ ऽभवत 29 अनपत्येन च सनेहाद अङ्कम आरॊप्य च सवयम ममेयं तनयेत्य उक्त्वा सनेहॊ मयि निपातितः 30 अन्तरिक्षे च वाग उक्ताप्रतिमा मानुषी किल एवम एतन नरपते धर्मेण तनया तव 31 ततः परहृष्टॊ धर्मात्मा पिता मे मिथिलाधिपः अवाप्तॊ विपुलाम ऋद्धिं माम अवाप्य नराधिपः 32 दत्त्वा चास्मीष्टवद देव्यै जयेष्ठायै पुण्यकर्मणा तया संभाविता चास्मि सनिग्धया मातृसौहृदात 33 पतिसंयॊगसुलभं वयॊ दृष्ट्वा तु मे पिता चिन्ताम अभ्यगमद दीनॊ वित्तनाशाद इवाधनः 34 सदृशाच चापकृष्टाच च लॊके कन्यापिता जनात परधर्षणाम अवाप्नॊति शक्रेणापि समॊ भुवि 35 तां धर्षणाम अदूरस्थां संदृश्यात्मनि पार्थिवः चिन्न्तार्णवगतः पारं नाससादाप्लवॊ यथ 36 अयॊनिजां हि मां जञात्वा नाध्यगच्छत स चिन्तयन सदृशं चानुरूपं च महीपालः पतिं मम 37 तस्य बुद्धिर इयं जाता चिन्तयानस्य संततम सवयं वरं तनूजायाः करिष्यामीति धीमतः 38 महायज्ञे तदा तस्य वरुणेन महात्मना दत्तं धनुर्वरं परीत्या तूणी चाक्षय्य सायकौ 39 असंचाल्यं मनुष्यैश च यत्नेनापि च गौरवात तन न शक्ता नमयितुं सवप्नेष्व अपि नराधिपाः 40 तद धनुः पराप्य मे पित्रा वयाहृतं सत्यवादिना समवाये नरेन्द्राणां पूर्वम आमन्त्र्य पार्थिवान 41 इदं च धनुर उद्यम्य सज्यं यः कुरुते नरः तस्य मे दुहिता भार्या भविष्यति न संशयः 42 तच च दृष्ट्वा धनुःश्रेष्ठं गौरवाद गिरिसंनिभम अभिवाद्य नृपा जग्मुर अशक्तास तस्य तॊलने 43 सुदीर्घस्य तु कालस्य राघवॊ ऽयं महाद्युतिः विश्वामित्रेण सहितॊ यज्ञं दरष्टुं समागतः 44 लक्ष्मणेन सह भरात्रा रामः सत्यपराक्रमः विश्वामित्रस तु धर्मात्मा मम पित्रा सुपूजितः 45 परॊवाच पितरं तत्र राघवॊ रामलक्ष्मणौ सुतौ दशरथस्येमौ धनुर्दर्शनकाङ्क्षिणौ इत्य उक्तस तेन विप्रेण तद धनुः समुपानयत 46 निमेषान्तरमात्रेण तद आनम्य स वीर्यवान जयां समारॊप्य झटिति पूरयाम आस वीर्यवान 47 तेन पूरयता वेगान मध्ये भग्नं दविधा धनुः तस्य शब्दॊ ऽभवद भीमः पतितस्याशनेर इव 48 ततॊ ऽहं तत्र रामाय पित्रा सत्याभिसंधिना उद्यता दातुम उद्यम्य जलभाजनम उत्तमम 49 दीयमानां न तु तदा परतिजग्राह राघवः अविज्ञाय पितुश छन्दम अयॊध्याधिपतेः परभॊः 50 ततः शवशुरम आमन्त्र्य वृद्धं दशरथं नृपम मम पित्रा अहं दत्ता रामाय विदितात्मने 51 मम चैवानुजा साध्वी ऊर्मिला परियदर्शना भार्यार्थे लक्ष्मणस्यापि दत्ता पित्रा मम सवयम 52 एवं दत्तास्मि रामाय तदा तस्मिन सवयं वरे अनुरक्ता च धर्मेण पतिं वीर्यवतां वरम |