Book 2
Chapter 42
|
1
anugamya nivṛttānāṃ rāmaṃ nagaravāsinām udgatānīva sattvāni babhūvur amanasvinām 2 svaṃ svaṃ nilayam āgamya putradāraiḥ samāvṛtāḥ aśrūṇi mumucuḥ sarve bāṣpeṇa pihitānanāḥ 3 na cāhṛṣyan na cāmodan vaṇijo na prasārayan na cāśobhanta paṇyāni nāpacan gṛhamedhinaḥ 4 naṣṭaṃ dṛṣṭvā nābhyanandan vipulaṃ vā dhanāgamam putraṃ prathamajaṃ labdhvā jananī nābhyanandata 5 gṛhe gṛhe rudantyaś ca bhartāraṃ gṛham āgatam vyagarhayanto duḥkhārtā vāgbhis totrair iva dvipān 6 kiṃ nu teṣāṃ gṛhaiḥ kāryaṃ kiṃ dāraiḥ kiṃ dhanena vā putrair vā kiṃ sukhair vāpi ye na paśyanti rāghavam 7 ekaḥ satpuruṣo loke lakṣmaṇaḥ saha sītayā yo 'nugacchati kākutsthaṃ rāmaṃ paricaran vane 8 āpagāḥ kṛtapuṇyās tāḥ padminyaś ca sarāṃsi ca yeṣu snāsyati kākutstho vigāhya salilaṃ śuci 9 śobhayiṣyanti kākutstham aṭavyo ramyakānanāḥ āpagāś ca mahānūpāḥ sānumantaś ca parvatāḥ 10 kānanaṃ vāpi śailaṃ vā yaṃ rāmo 'bhigamiṣyati priyātithim iva prāptaṃ nainaṃ śakṣyanty anarcitum 11 vicitrakusumāpīḍā bahumañjaridhāriṇaḥ akāle cāpi mukhyāni puṣpāṇi ca phalāni ca darśayiṣyanty anukrośād girayo rāmam āgatam 12 vidarśayanto vividhān bhūyaś citrāṃś ca nirjharān pādapāḥ parvatāgreṣu ramayiṣyanti rāghavam 13 yatra rāmo bhayaṃ nātra nāsti tatra parābhavaḥ sa hi śūro mahābāhuḥ putro daśarathasya ca 14 purā bhavati no dūrād anugacchāma rāghavam pādacchāyā sukhā bhartus tādṛśasya mahātmanaḥ sa hi nātho janasyāsya sa gatiḥ sa parāyaṇam 15 vayaṃ paricariṣyāmaḥ sītāṃ yūyaṃ tu rāghavam iti paurastriyo bhartṝn duḥkhārtās tat tad abruvan 16 yuṣmākaṃ rāghavo 'raṇye yogakṣemaṃ vidhāsyati sītā nārījanasyāsya yogakṣemaṃ kariṣyati 17 ko nv anenāpratītena sotkaṇṭhitajanena ca saṃprīyetāmanojñena vāsena hṛtacetasā 18 kaikeyyā yadi ced rājyaṃ syād adharmyam anāthavat na hi no jīvitenārthaḥ kutaḥ putraiḥ kuto dhanaiḥ 19 yayā putraś ca bhartā ca tyaktāv aiśvaryakāraṇāt kaṃ sā parihared anyaṃ kaikeyī kulapāṃsanī 20 kaikeyyā na vayaṃ rājye bhṛtakā nivasemahi jīvantyā jātu jīvantyaḥ putrair api śapāmahe 21 yā putraṃ pārthivendrasya pravāsayati nirghṛṇā kas tāṃ prāpya sukhaṃ jīved adharmyāṃ duṣṭacāriṇīm 22 na hi pravrajite rāme jīviṣyati mahīpatiḥ mṛte daśarathe vyaktaṃ vilopas tadanantaram 23 te viṣaṃ pibatāloḍya kṣīṇapuṇyāḥ sudurgatāḥ rāghavaṃ vānugacchadhvam aśrutiṃ vāpi gacchata 24 mithyā pravrājito rāmaḥ sabhāryaḥ sahalakṣmaṇaḥ bharate saṃniṣṛṣṭāḥ smaḥ saunike paśavo yathā 25 tās tathā vilapantyas tu nagare nāgarastriyaḥ cukruśur bhṛśasaṃtaptā mṛtyor iva bhayāgame 26 tathā striyo rāmanimittam āturā; yathā sute bhrātari vā vivāsite vilapya dīnā rurudur vicetasaḥ; sutair hi tāsām adhiko hi so 'bhavat |
1
अनुगम्य निवृत्तानां रामं नगरवासिनाम उद्गतानीव सत्त्वानि बभूवुर अमनस्विनाम 2 सवं सवं निलयम आगम्य पुत्रदारैः समावृताः अश्रूणि मुमुचुः सर्वे बाष्पेण पिहिताननाः 3 न चाहृष्यन न चामॊदन वणिजॊ न परसारयन न चाशॊभन्त पण्यानि नापचन गृहमेधिनः 4 नष्टं दृष्ट्वा नाभ्यनन्दन विपुलं वा धनागमम पुत्रं परथमजं लब्ध्वा जननी नाभ्यनन्दत 5 गृहे गृहे रुदन्त्यश च भर्तारं गृहम आगतम वयगर्हयन्तॊ दुःखार्ता वाग्भिस तॊत्रैर इव दविपान 6 किं नु तेषां गृहैः कार्यं किं दारैः किं धनेन वा पुत्रैर वा किं सुखैर वापि ये न पश्यन्ति राघवम 7 एकः सत्पुरुषॊ लॊके लक्ष्मणः सह सीतया यॊ ऽनुगच्छति काकुत्स्थं रामं परिचरन वने 8 आपगाः कृतपुण्यास ताः पद्मिन्यश च सरांसि च येषु सनास्यति काकुत्स्थॊ विगाह्य सलिलं शुचि 9 शॊभयिष्यन्ति काकुत्स्थम अटव्यॊ रम्यकाननाः आपगाश च महानूपाः सानुमन्तश च पर्वताः 10 काननं वापि शैलं वा यं रामॊ ऽभिगमिष्यति परियातिथिम इव पराप्तं नैनं शक्ष्यन्त्य अनर्चितुम 11 विचित्रकुसुमापीडा बहुमञ्जरिधारिणः अकाले चापि मुख्यानि पुष्पाणि च फलानि च दर्शयिष्यन्त्य अनुक्रॊशाद गिरयॊ रामम आगतम 12 विदर्शयन्तॊ विविधान भूयश चित्रांश च निर्झरान पादपाः पर्वताग्रेषु रमयिष्यन्ति राघवम 13 यत्र रामॊ भयं नात्र नास्ति तत्र पराभवः स हि शूरॊ महाबाहुः पुत्रॊ दशरथस्य च 14 पुरा भवति नॊ दूराद अनुगच्छाम राघवम पादच्छाया सुखा भर्तुस तादृशस्य महात्मनः स हि नाथॊ जनस्यास्य स गतिः स परायणम 15 वयं परिचरिष्यामः सीतां यूयं तु राघवम इति पौरस्त्रियॊ भर्तॄन दुःखार्तास तत तद अब्रुवन 16 युष्माकं राघवॊ ऽरण्ये यॊगक्षेमं विधास्यति सीता नारीजनस्यास्य यॊगक्षेमं करिष्यति 17 कॊ नव अनेनाप्रतीतेन सॊत्कण्ठितजनेन च संप्रीयेतामनॊज्ञेन वासेन हृतचेतसा 18 कैकेय्या यदि चेद राज्यं सयाद अधर्म्यम अनाथवत न हि नॊ जीवितेनार्थः कुतः पुत्रैः कुतॊ धनैः 19 यया पुत्रश च भर्ता च तयक्ताव ऐश्वर्यकारणात कं सा परिहरेद अन्यं कैकेयी कुलपांसनी 20 कैकेय्या न वयं राज्ये भृतका निवसेमहि जीवन्त्या जातु जीवन्त्यः पुत्रैर अपि शपामहे 21 या पुत्रं पार्थिवेन्द्रस्य परवासयति निर्घृणा कस तां पराप्य सुखं जीवेद अधर्म्यां दुष्टचारिणीम 22 न हि परव्रजिते रामे जीविष्यति महीपतिः मृते दशरथे वयक्तं विलॊपस तदनन्तरम 23 ते विषं पिबतालॊड्य कषीणपुण्याः सुदुर्गताः राघवं वानुगच्छध्वम अश्रुतिं वापि गच्छत 24 मिथ्या परव्राजितॊ रामः सभार्यः सहलक्ष्मणः भरते संनिषृष्टाः समः सौनिके पशवॊ यथा 25 तास तथा विलपन्त्यस तु नगरे नागरस्त्रियः चुक्रुशुर भृशसंतप्ता मृत्यॊर इव भयागमे 26 तथा सत्रियॊ रामनिमित्तम आतुरा; यथा सुते भरातरि वा विवासिते विलप्य दीना रुरुदुर विचेतसः; सुतैर हि तासाम अधिकॊ हि सॊ ऽभवत |