Sacred Texts Hinduism Mahabharata Index Book 6 Index Previous Next
|
1
[धृ] उक्तॊ दवीपस्य संक्षेपॊ विस्तरं बरूहि संजय यावद भूम्यवकाशॊ ऽयं दृश्यते शशलक्षणे तस्य परमाणं परब्रूहि ततॊ वक्ष्यसि पिप्पलम 2 [व] एवम उक्तः स राज्ञा तु संजयॊ वाक्यम अब्रवीत पराग आयता महाराज षड एते रत्नपर्वताः अवगाढा हय उभयतः समुद्रौ पूर्वपश्चिमौ 3 हिमवान हेमकूटश च निषधश च नगॊत्तमः नीलश च वैडूर्यमयः शवेतश च रजतप्रभः सर्वधातुविनद्धश च शृङ्गवान नाम पर्वतः 4 एते वै पर्वता राजन सिद्धचारणसेविताः तेषाम अन्तरविष्कम्भॊ यॊजनानि सहस्रशः 5 तत्र पुण्या जनपदास तानि वर्षाणि भारत वसन्ति तेषु सत्त्वानि नाना जातीनि सर्वशः 6 इदं तु भारतं वर्षं ततॊ हैमवतं परम हेमकूटात परं चैव हरिवर्षं परचक्षते 7 दक्षिणेन तु नीलस्य निषधस्यॊत्तरेण च पराग आयतॊ महाराज माल्यवान नाम पर्वतः 8 ततः परं माल्यवतः पर्वतॊ गन्धमादनः परिमण्डलस तयॊर मध्ये मेरुः कनकपर्वतः 9 आदित्यतरुणाभासॊ विधूम इव पावकः यॊजनानां सहस्राणि षॊडशाधः किल समृतः 10 उच्चैश च चतुराशीतिर यॊजनानां महीपते ऊर्ध्वम अन्तश च तिर्यक च लॊकान आवृत्य तिष्ठति 11 तस्य पार्श्वे तव इमे दवीपाश चत्वारः संस्थिताः परभॊ भद्राश्वः केतुमालश च जम्बूद्वीपश च भारत उत्तराश चैव कुरवः कृतपुण्यप्रतिश्रयाः 12 विहगः सुमुखॊ यत्र सुपर्णस्यात्मजः किल स वै विचिन्तयाम आस सौवर्णान परेक्ष्य वायसान 13 मेरुर उत्तममध्यानाम अधमानां च पक्षिणाम अविशेष करॊ यस्मात तस्माद एनं तयजाम्य अहम 14 तम आदित्यॊ ऽनुपर्येति सततं जयॊतिषां पतिः चन्द्रमाश च स नक्षत्रॊ वायुश चैव परदक्षिणम 15 स पर्वतॊ महाराज दिव्यपुष्पफलान्वितः भवनैर आवृतः सर्वैर जाम्बूनदमयैः शुभैः 16 तत्र देवगणा राजन गन्धर्वासुरराक्षसाः अप्सरॊगणसंयुक्ताः शैले करीडन्ति नित्यशः 17 तत्र बरह्मा च रुद्रश च शक्रश चापि सुरेश्वरः समेत्य विविधैर यज्ञैर यजन्ते ऽनेकदक्षिणैः 18 तुम्बुरुर नारदश चैव विश्वावसुर हहाहुहूः अभिगम्यामर शरेष्ठाः सतवै सतुन्वन्ति चाभिभॊ 19 सप्तर्षयॊ महात्मानः कश्यपश च परजापतिः तत्र गच्छन्ति भद्रं ते सदा पर्वणि पर्वणि 20 तस्यैव मूर्धन्य उशनाः काव्यॊ दैत्यैर महीपते तस्य हीमानि रत्नानि तस्येमे रत्नपर्वताः 21 तस्मात कुबेरॊ भगवांश चतुर्थं भागम अश्नुते ततः कलांशं वित्तस्य मनुष्येभ्यः परयच्छति 22 पार्श्वे तस्यॊत्तरे दिव्यं सर्वर्तुकुसुमं शिवम कर्णिकारवनं रम्यं शिला जालसमुद्गतम 23 तत्र साक्षात पशुपतिर दिव्यैर भूतैः समावृतः उमा सहायॊ भगवान रमते भूतभावनः 24 कर्णिकारमयीं मालां बिभ्रत पादावलम्बिनीम तरिभिर नेत्रैः कृतॊद्द्यॊतस तरिभिः सूर्यैर इवॊदितैः 25 तम उग्रतपसः सिद्धाः सुव्रताः सत्यवादिनः पश्यन्ति न हि दुर्वृत्तैः शक्यॊ दरष्टुं महेश्वरः 26 तस्य शैलस्य शिखरात कषीरधारा नरेश्वर तरिंशद बाहुपरिग्राह्या भीम निर्घत निस्वना 27 पुण्या पुण्यतमैर जुष्टा गङ्गा भागीरथी शुभा पतत्य अजस्र वेगेन हरदे चान्द्रमसे शुभे तया हय उत्पादितः पुण्यः स हरदः सागरॊपमः 28 तां धारयाम आस पुरा दुर्धरां पर्वतैर अपि शतं वर्षसहस्राणां शिरसा वै महेश्वरः 29 मेरॊस तु पश्चिमे पार्श्वे केतुमालॊ महीपते जम्बू षण्डश च तत्रैव सुमहान नन्दनॊपमः 30 आयुर दशसहस्राणि वर्षाणां तत्र भारत सुवर्णवर्णाश च नराः सत्रियश चाप्सरसॊपमाः 31 अनामया वीतशॊका नित्यं मुदितमानसाः जायन्ते मानवास तत्र निष्टप्त कनकप्रभाः 32 गन्धमादन शृङ्गेषु कुबेरः सह राक्षसैः संवृतॊ ऽपसरसां संघैर मॊदते गुह्यकाधिपः 33 गन्धमादन पादेषु परेष्व अपरगण्डिकाः एकादश सहस्राणि वर्षाणां परमायुषः 34 तत्र कृष्णा नरा राजंस तेजॊयुक्ता महाबलाः सत्रियश चॊत्पलपत्राभाः सर्वाः सुप्रियदर्शनाः 35 नीलॊत्परतरं शवेतं शवेताद धैरण्यकं परम वर्षम ऐरावतं नाम ततः शृङ्गवतः परम 36 धनुःसंस्थे महाराज दवे वर्षे दक्षिणॊत्तरे इला वृतं मध्यमं तु पञ्चवर्षाणि चैव ह 37 उत्तरॊत्तरम एतेभ्यॊ वर्षम उद्रिच्यते गुणैः आयुष परमाणम आरॊग्यं धर्मतः कामतॊ ऽरथतः 38 समन्वितानि भूतानि तेषु वर्षेषु भारत एवम एषा महाराज पर्वतैः पृथिवी चिता 39 हेमकूटस तु सुमहान कैलासॊ नाम पर्वतः यत्र वैश्रवणॊ राजा गुह्यकैः सह मॊदते 40 अस्त्य उत्तरेण कैलासं मैनाकं पर्वतं परति हिरण्यशृङ्गः सुमहान दिव्यॊ मणिमयॊ गिरिः 41 तस्य पार्श्वे महद दिव्यं शुभं काञ्चनवालुकम रम्यं बिन्दुसरॊ नाम यत्र राजा भगीरथः दृष्ट्वा भागीरथीं गङ्गाम उवास बहुलाः समाः 42 यूपा मणिमयास तत्र चित्याश चापि हिरण्मयाः तत्रेष्ट्वा तु गतः सिद्धिं सहस्राक्षॊ महायशाः 43 सृष्ट्वा भूतपतिर यत्र सर्वलॊकान सनातनः उपास्यते तिग्मतेजा वृतॊ भूतैः समागतैः नरनारायणौ बरह्मा मनुः सथाणुश च पञ्चमः 44 तत्र तरिपथगा देवी परथमं तु परतिष्ठिता बरह्मलॊकाद अपक्रान्ता सप्तधा परतिपद्यते 45 वस्व ओक सारा नलिनी पावना च सरस्वती जम्बूनदी च सीता च गङ्गा सिन्धुश च सप्तमी 46 अचिन्त्या दिव्यसंकल्पा परभॊर एषैव संविधिः उपासते यत्र सत्रं सहस्रयुगपर्यये 47 दृश्यादृश्या च भवति तत्र तत्र सरस्वती एता दिव्याः सप्त गङ्गास तरिषु लॊकेषु विश्रुताः 48 रक्षांसि वै हिमवति हेमकूटे तु गुह्यकाः सर्पा नागाश च निषधे गॊकर्णे च तपॊधनाः 49 देवासुराणां च गृहं शवेतः पर्वत उच्यते गन्धर्वा निषधे शैले नीले बरह्मर्षयॊ नृप शृङ्गवांस तु महाराज पितॄणां परतिसंचरः 50 इत्य एतानि महाराज सप्त वर्षाणि भागशः भूतान्य उपनिविष्टानि गतिमन्ति धरुवाणि च 51 तेषाम ऋद्धिर बहुविधा दृश्यते दैवमानुषी अशक्या परिसंख्यातुं शरद्धेया तु बुभूषता 52 यां तु पृच्छसि मा राजन दिव्याम एतां शशाकृतिम पार्श्वे शशस्य दवे वर्षे उभये दक्षिणॊत्तरे कर्णौ तु नागद्वीपं च कश्यप दवीपम एव च 53 ताम्रवर्णः शिरॊ राजञ शरीमान मलयपर्वतः एतद दवितीयं दवीपस्य दृश्यते शशसंस्थितम |
1
[dhṛ] ukto dvīpasya saṃkṣepo vistaraṃ brūhi saṃjaya yāvad bhūmyavakāśo 'yaṃ dṛśyate śaśalakṣaṇe tasya pramāṇaṃ prabrūhi tato vakṣyasi pippalam 2 [v] evam uktaḥ sa rājñā tu saṃjayo vākyam abravīt prāg āyatā mahārāja ṣaḍ ete ratnaparvatāḥ avagāḍhā hy ubhayataḥ samudrau pūrvapaścimau 3 himavān hemakūṭaś ca niṣadhaś ca nagottamaḥ nīlaś ca vaiḍūryamayaḥ śvetaś ca rajataprabhaḥ sarvadhātuvinaddhaś ca śṛṅgavān nāma parvataḥ 4 ete vai parvatā rājan siddhacāraṇasevitāḥ teṣām antaraviṣkambho yojanāni sahasraśaḥ 5 tatra puṇyā janapadās tāni varṣāṇi bhārata vasanti teṣu sattvāni nānā jātīni sarvaśaḥ 6 idaṃ tu bhārataṃ varṣaṃ tato haimavataṃ param hemakūṭāt paraṃ caiva harivarṣaṃ pracakṣate 7 dakṣiṇena tu nīlasya niṣadhasyottareṇa ca prāg āyato mahārāja mālyavān nāma parvataḥ 8 tataḥ paraṃ mālyavataḥ parvato gandhamādanaḥ parimaṇḍalas tayor madhye meruḥ kanakaparvataḥ 9 ādityataruṇābhāso vidhūma iva pāvakaḥ yojanānāṃ sahasrāṇi ṣoḍaśādhaḥ kila smṛtaḥ 10 uccaiś ca caturāśītir yojanānāṃ mahīpate ūrdhvam antaś ca tiryak ca lokān āvṛtya tiṣṭhati 11 tasya pārśve tv ime dvīpāś catvāraḥ saṃsthitāḥ prabho bhadrāśvaḥ ketumālaś ca jambūdvīpaś ca bhārata uttarāś caiva kuravaḥ kṛtapuṇyapratiśrayāḥ 12 vihagaḥ sumukho yatra suparṇasyātmajaḥ kila sa vai vicintayām āsa sauvarṇān prekṣya vāyasān 13 merur uttamamadhyānām adhamānāṃ ca pakṣiṇām aviśeṣa karo yasmāt tasmād enaṃ tyajāmy aham 14 tam ādityo 'nuparyeti satataṃ jyotiṣāṃ patiḥ candramāś ca sa nakṣatro vāyuś caiva pradakṣiṇam 15 sa parvato mahārāja divyapuṣpaphalānvitaḥ bhavanair āvṛtaḥ sarvair jāmbūnadamayaiḥ śubhaiḥ 16 tatra devagaṇā rājan gandharvāsurarākṣasāḥ apsarogaṇasaṃyuktāḥ śaile krīḍanti nityaśaḥ 17 tatra brahmā ca rudraś ca śakraś cāpi sureśvaraḥ sametya vividhair yajñair yajante 'nekadakṣiṇaiḥ 18 tumburur nāradaś caiva viśvāvasur hahāhuhūḥ abhigamyāmara śreṣṭhāḥ stavai stunvanti cābhibho 19 saptarṣayo mahātmānaḥ kaśyapaś ca prajāpatiḥ tatra gacchanti bhadraṃ te sadā parvaṇi parvaṇi 20 tasyaiva mūrdhany uśanāḥ kāvyo daityair mahīpate tasya hīmāni ratnāni tasyeme ratnaparvatāḥ 21 tasmāt kubero bhagavāṃś caturthaṃ bhāgam aśnute tataḥ kalāṃśaṃ vittasya manuṣyebhyaḥ prayacchati 22 pārśve tasyottare divyaṃ sarvartukusumaṃ śivam karṇikāravanaṃ ramyaṃ śilā jālasamudgatam 23 tatra sākṣāt paśupatir divyair bhūtaiḥ samāvṛtaḥ umā sahāyo bhagavān ramate bhūtabhāvanaḥ 24 karṇikāramayīṃ mālāṃ bibhrat pādāvalambinīm tribhir netraiḥ kṛtoddyotas tribhiḥ sūryair ivoditaiḥ 25 tam ugratapasaḥ siddhāḥ suvratāḥ satyavādinaḥ paśyanti na hi durvṛttaiḥ śakyo draṣṭuṃ maheśvaraḥ 26 tasya śailasya śikharāt kṣīradhārā nareśvara triṃśad bāhuparigrāhyā bhīma nirghata nisvanā 27 puṇyā puṇyatamair juṣṭā gaṅgā bhāgīrathī śubhā pataty ajasra vegena hrade cāndramase śubhe tayā hy utpāditaḥ puṇyaḥ sa hradaḥ sāgaropamaḥ 28 tāṃ dhārayām āsa purā durdharāṃ parvatair api śataṃ varṣasahasrāṇāṃ śirasā vai maheśvaraḥ 29 meros tu paścime pārśve ketumālo mahīpate jambū ṣaṇḍaś ca tatraiva sumahān nandanopamaḥ 30 āyur daśasahasrāṇi varṣāṇāṃ tatra bhārata suvarṇavarṇāś ca narāḥ striyaś cāpsarasopamāḥ 31 anāmayā vītaśokā nityaṃ muditamānasāḥ jāyante mānavās tatra niṣṭapta kanakaprabhāḥ 32 gandhamādana śṛṅgeṣu kuberaḥ saha rākṣasaiḥ saṃvṛto 'psarasāṃ saṃghair modate guhyakādhipaḥ 33 gandhamādana pādeṣu pareṣv aparagaṇḍikāḥ ekādaśa sahasrāṇi varṣāṇāṃ paramāyuṣaḥ 34 tatra kṛṣṇā narā rājaṃs tejoyuktā mahābalāḥ striyaś cotpalapatrābhāḥ sarvāḥ supriyadarśanāḥ 35 nīlotparataraṃ śvetaṃ śvetād dhairaṇyakaṃ param varṣam airāvataṃ nāma tataḥ śṛṅgavataḥ param 36 dhanuḥsaṃsthe mahārāja dve varṣe dakṣiṇottare ilā vṛtaṃ madhyamaṃ tu pañcavarṣāṇi caiva ha 37 uttarottaram etebhyo varṣam udricyate guṇaiḥ āyuṣ pramāṇam ārogyaṃ dharmataḥ kāmato 'rthataḥ 38 samanvitāni bhūtāni teṣu varṣeṣu bhārata evam eṣā mahārāja parvataiḥ pṛthivī citā 39 hemakūṭas tu sumahān kailāso nāma parvataḥ yatra vaiśravaṇo rājā guhyakaiḥ saha modate 40 asty uttareṇa kailāsaṃ mainākaṃ parvataṃ prati hiraṇyaśṛṅgaḥ sumahān divyo maṇimayo giriḥ 41 tasya pārśve mahad divyaṃ śubhaṃ kāñcanavālukam ramyaṃ bindusaro nāma yatra rājā bhagīrathaḥ dṛṣṭvā bhāgīrathīṃ gaṅgām uvāsa bahulāḥ samāḥ 42 yūpā maṇimayās tatra cityāś cāpi hiraṇmayāḥ tatreṣṭvā tu gataḥ siddhiṃ sahasrākṣo mahāyaśāḥ 43 sṛṣṭvā bhūtapatir yatra sarvalokān sanātanaḥ upāsyate tigmatejā vṛto bhūtaiḥ samāgataiḥ naranārāyaṇau brahmā manuḥ sthāṇuś ca pañcamaḥ 44 tatra tripathagā devī prathamaṃ tu pratiṣṭhitā brahmalokād apakrāntā saptadhā pratipadyate 45 vasv oka sārā nalinī pāvanā ca sarasvatī jambūnadī ca sītā ca gaṅgā sindhuś ca saptamī 46 acintyā divyasaṃkalpā prabhor eṣaiva saṃvidhiḥ upāsate yatra satraṃ sahasrayugaparyaye 47 dṛśyādṛśyā ca bhavati tatra tatra sarasvatī etā divyāḥ sapta gaṅgās triṣu lokeṣu viśrutāḥ 48 rakṣāṃsi vai himavati hemakūṭe tu guhyakāḥ sarpā nāgāś ca niṣadhe gokarṇe ca tapodhanāḥ 49 devāsurāṇāṃ ca gṛhaṃ śvetaḥ parvata ucyate gandharvā niṣadhe śaile nīle brahmarṣayo nṛpa śṛṅgavāṃs tu mahārāja pitṝṇāṃ pratisaṃcaraḥ 50 ity etāni mahārāja sapta varṣāṇi bhāgaśaḥ bhūtāny upaniviṣṭāni gatimanti dhruvāṇi ca 51 teṣām ṛddhir bahuvidhā dṛśyate daivamānuṣī aśakyā parisaṃkhyātuṃ śraddheyā tu bubhūṣatā 52 yāṃ tu pṛcchasi mā rājan divyām etāṃ śaśākṛtim pārśve śaśasya dve varṣe ubhaye dakṣiṇottare karṇau tu nāgadvīpaṃ ca kaśyapa dvīpam eva ca 53 tāmravarṇaḥ śiro rājañ śrīmān malayaparvataḥ etad dvitīyaṃ dvīpasya dṛśyate śaśasaṃsthitam |